Bir diğer “Çeviri Blog Yazarlarından Haftanın Kelimeleri” yazımızla karşınızdayız! Kıymetli okuyucularımız bu hafta da, bir kısmı öğrenci diğer kısmı ise profesyonel tercümanlardan oluşan yazarlarımızın seçtiği kelimelerle tanışacak. Bir pazar kahvesinde veya bir öğle yemeğinde meslektaşlarımız veya dostlarımızla paylaşabileceğimiz ilgi çekici bir yazı olacağını ümit ederiz. Etimoloji ve kültür meraklılarının bu yazıyı zevkle okuyacağından şüphemiz yoktur!
*Halife Abdülmecid – Sarayda Beethoven
1- Kelalaka
“Ne alaka?” veya “İlgisi yok” anlamında kullandığımız bir kelime olan kelalaka, aslında Türkçe için oldukça karakteristik olan bir alışkanlığı yansıtmaktadır. Ötüken’den göçüp gelen atalarımız, geldikleri yerlerdeki milletlerin dillerinden ve kültürlerinden oldukça etkilenmişler ve tarih boyunca Arapça, Farsça, Yunanca, İtalyanca gibi birçok dilden çeşitli kelimeler, sonekler ve deyimler almışlardır. Fakat alışkanlık olarak belirttiğimiz durum bu değildir. Bu, dünyadaki her millete has bir durumdur ve insan oldukça var olmayı sürdürecektir. Atalarımızın sık sık başvurduğu yöntem ise şudur; herhangi bir dilden kelimeyi Türkçe veya diğer bir dilden alınan kelime ve/veya ekle birleştirmek! Farsça-Arapça, Arapça-Türkçe, Türkçe-Farsça gibi çeşitli kombinasyonlar ortaya çıkarılabilir. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yenilikçi hareketlerin başlaması ve Jön Türkler‘in yayın faaliyetleri ile birlikte Fransızca, tüm Avrupa kıtasında olduğu gibi, Türk topraklarında da soylular arasında popüler hale gelmişti. Evlerde Fransızca konuşmak, Fransızca bir mektup yazabilmek yüksek tabaka arasında önemli bir göstergeydi. “Kelalaka” sözcüğü de bu döneme dayanıyor. Fransızca “quelle” yani “ne” kelimesinin Arapça “alâka” kelimesiyle birleştirilmesinden oluşan bu kelime günümüzde dahi kullanılmaktadır.
2- Nemonik
Bu kelime bize oldukça yabancı gelse de hepimizin iyi bildiği bir tekniği açıklar. Hayali bir yapı veya cümle yaratarak birbirinden alakasız konuları hatırlamaya yarayan araca nemonik denir. Nemonik hepimizin ilkokuldan itibaren kullandığı ve muhtemelen adını bilmediği bir tekniktir. Türkçe Gramer derslerinde sıfat-fiil konusu öğrenmek için kullandığımız “Anası mezar dikecekmiş” kelimesi bir nemoniktir. Hangi ayın kaç gün olduğunu hatırlamaya çalışmak için ellerin kullanılması da nemoniklere bir örnektir. Nemonik kelimesinin kökeni ise Yunan mitolojisindeki bir tanrıça olan Nemosin hafıza tanrıçasıdır. Hayata yeniden döneceklere geçmiş yaşamlarını hatırlatan bu tanrıçanın adı bu teknikle beraber anılagelmiştir.
3- Abeslang
Türkçeye Fransızca üzerinden geçmiş bir kelime olan abeslang herkes tarafından bilinmeyen bir kelimedir. Hekimlerin boğazı görebilmek için dili bastırdıkları araç olan abeslang çoğunlukla hekimlerin kullandığı bir tabirdir. Fransızca “abaisse langue” kelimesinin okunuşu şeklinde geçmiş olan bu sözcüğe Türk Dil Kurumu’nun getirdiği karşılık ise “dilbasar”dır. TDK bu sözcüğe motamot bir karşılık getirmiştir. Dilbasar kelimesi yerine Türkçede daha yaygın kullanılan isimlendirmelerden birkaçı ise şunlardır; tahta dil basacağı, dil çubuğu
4- Alarga
Kökeni İtalyancaya dayanan alarga Türkçede denizcilik alanında kullanılan bir kelime olarak kullanılagelmiştir. “Açıkta” anlamına gelen bu sözcük İtalyanca “andare al largo – denize açılmak” şeklinde kullanılır. “Alargada beklemek, alargada almak” şeklinde denizciler arasında kullanılır. Kelimenin kökeni ise muhtemelen 16. yüzyıla dayanmaktadır. Venedikli tüccarlarla olan ticaret ve savaşlar sırasında Türk denizcileri bu kelimeyi kendi dillerinde de kullanmaya başlamışlardır. Türk denizciliğinde kullanılan birçok terim bu yüzden köken olarak İtalyanca ve Yunancaya dayanmaktadır.
5- Cıncık
Adana ve çevresinde kullanılan bu sözcük, “cam veya porselenden yapılan eşya” anlamına gelmektedir. Orta Karadeniz Bölgesinde ise cam misket yerine cıncık dendiği de görülür.
Bir sonraki “ÇeviriBlog Yazarlarından Haftanın Kelimeleri” yazımıza kadar herkese iyi okumalar ve iyi haftalar dileriz! Sizin de eklemek istediğiniz kelime olursa bize iletin!
Merakla ve şevkle kalınız!
Kaynakça:
Biz Trakya`da cıncık için cicile deriz. :)