Ekim ayında Cadılar Bayramı yaklaşırken korku kitapları raflardan iner. Korkunun ustalarından Edgar Allan Poe’nun ölümü de bu döneme denk gelmektedir.
Poe, “Kuzgun” adlı ürkütücü şiiriyle bir gecede ismini duyurduktan dört yıl sonra 7 Ekim 1849’da hayatını kaybetti. Bu şiir, kaybettiği aşkın acısıyla deli olup olmadığını sorgulayan bir edebiyat aşığı ile sürekli “bir daha asla” diyen bir kuzgunun hikayesini anlatıyor. Amerikan okuyucuları büyüleyen şiir, Fransızca çevirisiyle Edgar Allan Poe’yu Fransız şiir severlerin de baş tacı yaptı.
Poe’nun edebi rakibi Rufus Wilmot Griswold’un yayınladığı anma yazısında bir ayyaş ve harcanmış bir yetenek olarak gösterilen Poe, Amerika’da gözden düştü. Fransa’da ise ayyaşlık ve çapkınlık şairler için daha kabul edilebilir davranış biçimleriydi. Güzel Dönem Paris’inin absent kokan kafeleri ve edebiyat buluşmalarında, Parnaslar olarak bilinen yazarlar, Poe’nun hayatın çok da güzel olmayan yanlarını yansıtmasını çok etkileyici buluyordu. Özellikle şair Stéphane Mallarmé, Poe’nun bu ürkütücü şiirine bayılıyordu. Bir sembolist olan Mallarmé çağrışımcılık hayranıydı ve Poe gibi o da doğaüstü olayların tutkunuydu. 1875’te Poe’nun şiirini Fransızcaya çevirmeye karar verdi ve bu süreçte zaten ürkütücü olan eseri daha da tüyler ürpertici hâle getirdi.
“Le Corbeau”nun ilk dizeleri, Mallarmé’nin Fransızcayı kullanarak bu şiiri nasıl daha ürkütücü yaptığının güzel bir örneği. Poe’nun versiyonundaki “midnight dreary”(kasvetli bir geceyarısı) Fransızca’da cenaze törenlerini anımsatan “minuit lugubre”e (hazin geceyarısı) dönüşüyor. Poe’nun “quaint and curious,”(tuhaf ve antika) olarak tasvir ettiği kitaplık, Mallarmée’nin versiyonunda “curieux et bizarre “(ender ve tuhaf) betimlemesiyle daha rahatsız edici bir hâl alıyor.
Once upon a midnight dreary, while I pondered, weak and weary,
Over many a quaint and curious volume of forgotten lore—
While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping,
As of some one gently rapping—rapping at my chamber door.
“‘Tis some visitor,” I muttered, “tapping at my chamber door—
Only this and nothing more.”
Bir zamanlar kasvetli bir geceyarısı, unutulmuş eski bilgilerin,
Tuhaf ve antika ciltleri üzerine düşünüyordum,
Yorgun ve sıkıntılı-
Uyumak üzereydim, neredeyse başım düşüyordu ki,
Bir tıkırtı geldi birden, sanki kibarca
Oda kapımı çalan-çalan birisi gibi.
“Odamın kapısını tıklatan” diye söylendim “bir konuk-
Başka bir şey değil, yalnızca bu.”
Une fois, par un minuit lugubre, tandis que je
m’appesantissais, faible et fatigué, sur maint
curieux et bizarre volume de savoir oublié—
tandis que je dodelinais la tête, somnolant
presque: soudain se fit un heurt, comme de
quelqu’un frappant doucement, frappant à la
porte de ma chambre—cela seul et rien de plus.
Ve şair çevirisinde sadece dilden faydalanmıyor: Mallarmé’nin 1875 çevirisi metni süsleyen çizimlerle çok daha etkileyici bir hâle geliyor. Bu karakalem çalışmalar Fransız ressam Édouard Manet’ye ait. Mallarmé ve Manet yakın arkadaşlardı ve Orsay Müzesi’ne göre her gün buluşup resim, edebiyat ve kediler hakkında konuşurlardı. Daha sonra Mallarmé, Manet’nin dönemin tüm ressamlarını etkilediği ile ilgili bir makale de yazdı.
Mallarmé çizimlerin “çarpıcı ve modern, kendi gerçekliklerinin hayalleri” olarak tanımlıyordu. Manet’nin şiirin anlatıcısına bıyık eklemesi de anlatıcının Mallarmé’ye benzemesine sebep olmuş.
“Le Corbeau” yayınlandıktan kısa bir süre sonra Mallarmé, Poe’nun mezarına dikilen anıt için bir anma yazısı yazdı. “Edgar Poe’nun Mezarında”nın çevirileri farklılık gösterse de hepsinde Mallarmé’nin hisleri belli:
“Şair, yalın kılıç, meydan okuyor çağına
Ürkmüş dünya, şaşıyor nasıl duymadığına
Ölümün çanlar çaldığını bu seste.”
Kaynaklar:
- http://mentalfloss.com/article/87072/how-poes-french-translator-made-raven-even-spookier
- Edgar Allan Poe Bütün Şiirleri-İthaki Yayınları
- http://arsiv.mevsimsiz.net/y-8801/Edgar_Poenun_Mezarinda._S_Mallarme/
