İlk Sorular
Nasıl ki bürolarla çalışılırken belirtilmesi gereken birim ücretler en sık karşılaştığımız sorulardan biriyse, kitap çevirilerindeki çalışma biçimleriyle ilgili sorularla da bir o kadar sık karşılaşıyoruz. Fakat gelin biz önce kitap çevirisinin nasıl bir süreç olduğuna bakalım.
Tam Zamanlı mı, Yarı Zamanlı mı?
İlk sorulardan bir tanesi, kitap çevirmenliğine tam zamanlı olarak mı, yoksa yarı zamanlı olarak mı vakit ayıracağınız olabilir. Bu işi tam zamanlı olarak yapabilmeniz için bir yayınevinin size aylık, düzenli ödeme yapması gerekir. Peki, sağlık sigortanızı kendiniz mi ödeyeceksiniz bu durumda? Çeviribilim dergisinde (http://ceviribilim.com/) bu konu, genel sağlık sigortasının zorunlu hâle geldiği dönem gündeme taşındı; ancak çeviri örgütlerinden kesin bir yanıt gelmedi, herhangi bir karar çıkmadı. Mevcut durumda sigortanızı kendiniz ödemek durumundasınız, hüsnüniyet gösteren bir yayıneviyle karşı karşıya değilseniz.
Yarı zamanlı çalışıyor olmak, yayınevinin size aylık ödeme yapmaması için gerekçe olamaz. Ancak bu talebi sizin ortaya koymanız, gerekirse aylık ödeme almadan çeviriye başlamamanız önerilir. Yoksa bir uğraş, hobi olmaktan çıkıp nasıl meslekleşebilir?
Bir ayda ne kadar iş çıkarabilirsiniz? Farazi olmakla birlikte yarı zamanlı bir çevirmenin azami olarak ayda 90 sayfa çevirebileceği, tam zamanlı çalışan bir kişinin ise 300 sayfaya kadar iş çıkartabileceğini söylemek mümkün. Fakat bu rakamların farazi olduğunu unutmamak gerekir. Metin türü ile elinizdeki kaynak metinde bir sayfaya sığdırılan sözcük sayısının burada esas alınması gerektiği açıktır diye düşünüyorum.
Çeviri Öncesi ve Sonrası Süreçler
Yayınevleri sizden öncelikle deneme çevirisi isteyecektir. Ancak bu testi geçmeniz, kitap çevirisini sorunsuz tamamlayacağınız anlamına gelmez. Kitaptan birkaç sayfa çevirdikten sonra çalışmanızı yayınevi editörüne mutlaka gönderin. Çevirinizin sorunsuz ilerlediği konusunda mutlaka teyit alın. Eksik görülen yerleri mutlaka öğrenin. Aksi takdirde, aylar süren çalışmanın sonrasında metninizi baştan sona gözden geçirmek durumunda kalabilirsiniz. Onay almadan çeviriye devam etmemekte fayda var.
Her yayınevinin takip ettiği bir yazım kılavuzu vardır. Bu kılavuzu mutlaka öğrenin, edinin. Yine birçok yayınevinin, çevirmenlere göndermek üzere terim listeleri ve stil kılavuzları bulunur. Noktalama işaretlerinin kullanımından çeviride tercih edilecek temel yöntemlere (Örn. küfür kullanımı) kadar birçok yönerge bu belgelerde mevcuttur. Çevirmen olarak kendi tercihlerinizi çevirinize elbette yansıtacaksınız, ancak öncesinde yayıneviyle aynı fikirde olup olmadığınızı öğrenmek için bu gibi kılavuzları incelemeniz gerekir.
Çeviri Süreci
Çeviriye başlamadan evvel elinizdeki metnin tamamını okumuş, çeviri açısından önemli/sorunlu olabilecek kısımları işaretlemiş, yayınevine (hatta yazarın kendisine) gerekli konularda sorular yöneltmiş olmak (Örn. Çevirmen Yusuf Eradam (http://yusuferadam.com/), New York Üçlemesi çevirisi esnasında Paul Auster’la bizzat görüşmüş, romanla ilgili soruları üzerine koşmuştur) gerekebilir. Aceleyle atıldığınız her süreç, işin ileriki bir aşamasında geriye dönüp belirli tercihleri değiştirmek, yeni baştan oluşturmak zorunda bırakabilir sizi. Her kitap, ayrı bir uzmanlık alanına, çoğu zaman birden fazlasına götürür sizi. Bu bazen ragbi olur, bazen marangozluk, bazen dini metinler, bazen çiçek adları… Alan sözlükleri, alan uzmanları, forumlar bu gibi durumlarda yardımcınız olacaktır. Çift dilli sözlükler size yalnızca olasılıklar yığını sunabilir. Tek dilli sözlükler, sözcüklerin ikinci, üçüncül ve daha birçok anlam katmanını keşfetmenizi; tek dilli bütünceler, belirli bir sözcüğün farklı eserlerdeki kullanım alanlarını görmenizi sağlar.
Sözleşmeler
İlk soruya geri dönelim: kitap çevirmenliğinde ücretler nasıl belirlenir: iki türlü. Birincisi, tercih ve kabul etmemenizi şiddetle önerdiğimiz, taşeron biçiminde tek seferlik ödeme şeklindedir. Yani yayınevi (sayfa başına bir rakam belirleyerek olabilir bu) size toplam bir ücret önerebilir. Taşeron biçimi diyoruz, çünkü bu durumda yayınevi sonraki basımlar için ödeme yapmayı taahhüt etmez.
Çevirmenler Meslek Birliği’nin (ÇEVBİR – http://cevbir.net/) çalışmalarıyla oluşturulmuş olan Tip Sözleşme ise çevirmen telifi için şu hesaplama biçimini tavsiye eder:
Baskı adedi (en az 2000 adet) X kitabın KDV’siz satış fiyatı / çevirmen telifi (%6 ila %12 olarak düşünülebilir)
Tip Sözleşme’nin bir diğer önemi, çeviri ücretinin telif ücretine dönüştürülerek kitabın sonraki basımları için de aynı bedelin çevirmene ödenmesini şart koşmasıdır.
Yazar Hakkında
Çağdaş Acar
Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim ile Katholieke Universiteit Leuven Batı Edebiyatı bölümlerinde öğrenim görmüştür. Ayrıntı ve Everest yayınevlerine kitap çevirmenliği yapıp İstanbul Arel Üniversitesi’nde yarı zamanlı olarak çeviri teknolojileri ve çeviri tarihi dersleri vermektedir.
