GEÇİD: Anadolu Kilimlerinin Dili

Yazar: Sena Ortakışlalı

Editör: Beyza Çınar

Son Okuma: Mert Akçay

Semboller nesiller arası sözsüz iletişimi sürdürmek için ölçülemez bir değere sahiptir. Bu bakımdan sözsüz iletişimi doğru yorumlayabilmek adına kültür bilgisi önemlidir çünkü her kültürün kendine has sembolleri vardır. Kültürümüzde sembollere en sık rastladığımız, hatta belki hepimizin evinde bulunan kilimlerin ise anlatacakları çok… Onları dokuyan Anadolu kadınları, kimi zaman kilimlerine saçlarından bir tel dokumuşlardır. Bunu kendilerini ölümsüzleştirmek için yaptıkları söylenir. Saç telinin yanı sıra kullandıkları semboller de kilimi sıradan bir obje olmaktan ötesine taşımış, kilimlere ruh katmıştır. Hem görüntüsünü hem de taşıdığı anlamı zenginleştiren semboller; dokuyanların hayallerini, arzularını ve korkularını taşır.

Daha ulaşılabilir bir seçenek olan fabrikasyon kilimlerde de sembol kullanıldığını görüyoruz. Bu gelenek dışı durum, her ne kadar bir kilime bakıp dokuyanın duygu dünyasını hayal etmemizi imkansız kılsa da sembol kullanımının devam etmesine katkı sağlıyor. Yüzyıllardır değişmeyen sembol geleneği, el dokuması bir kilime baktığımızda bizi zamanın içinde, dokuyanın hayatına doğru bir yolculuğa çıkarıyor. Kilimin renklerinden ve güzelliğinden ötesini görmek için anlattığı hikayeyi çözümlememiz gerekiyor. Sonuçta kilimler ister elde ister fabrikada dokunsun, üstündeki sembollerin kökeni yüzyıllar önce yaşamış olan Anadolu kadınlarına dayanır.

Çevirmenler olarak Türk kültüründeki sessiz dillerden birini, kilim sembollerini bilmemizin faydalı olacağını düşündük. Bu sembollerden en sık karşılaşabileceklerinizi bu yazıda bir araya getirdik. Aşağıda listelenen sembol çözümlemelerinin tümünde, Naile Rengin Oyman’ın “Bazı Anadolu Kilim Motiflerinin Sembol Çözümlemesi” isimli çalışması kaynak olarak alınmıştır.

Elibelinde

İnsan görünümlü bu motif, doğurganlığı ve bereketi ifade eder.

Koç Başı

Bu sefer bir hayvanın kullanıldığı bir sembolden söz edeceğiz. Gücün ve yiğitliğin sembolü olan bu motif de kilimlerde sık sık kullanılmıştır.

Elibelinde ve Koç Başı

Elibelinde ve koç başı motifleri, sırasıyla kadını ve erkeği temsil ettiklerinden dolayı doğurganlık anlamı vermek için beraber kullanılır.

Hayat Ağacı

Ölümsüzlük meyvesini taşıyan hayat ağacı, kilimlerde tıpkı saç teli gibi ölümsüzlük isteğini temsil eder. Hayatın devamlılığını da anlatır.

Göz (nazar)

Kültürümüzde en yaygın sembollerden biri olan, nazar boncuğunda da bulunan göz, kilimlerde de kötülüklerden ve nazardan korusun diye yerini almıştır.

El, tarak

Yer yer Fatma Ana’nın eli olarak da karşımıza çıkan el sembolü, bir bereket göstergesi olduğu gibi yine kötülüklerden korunmak için de kullanılır. Anadolu inancına göre el nazara karşı koruyucudur (Oyman, s 16). Tarak sembolü de, genç bir kızın evlenme isteğini ifade eder. Taraklar ve küpeler yaygın düğün hediyeleri olduğundan evlenme isteğiyle bağdaştırılır. El sembolü aslında o kadar eskiye dayanıyor ki, 9000 yıllık Çatalhöyük’ün kalıntıları arasında da var.