POMAK TARİHİ
Pomaklar, Osmanlının Balkan coğrafyasına bıraktığı miraslardan birisi ve özellikle de en tartışmalı etnik kimliklerden biridir. Tartışmalı bir kimlik olmasının en önemli sebebi Balkanlarda yürütülen çeşitli siyasi propagandaların Pomaklar üzerinden de yürütülmeye çalışılmasıdır. Pomaklara Slavca Pumachen denir. ‘Acı çeken’ demektir. 200 yılı aşkın süren isyanlar sırasında Bogomil inancına sahip Torbeşler katliamlara uğramışlardır. Bu yüzden de diğer kavimler tarafından Pumachenler olarak adlandırılmışlardır.
Öz kimliğine değinilecek olunursa; Pomakların etnik kimlik olarak tarih sahnesine çıkışı diğer Slav kavimlerinin Balkan coğrafyasına geliş tarihiyle aynıdır, yani V. ve VI. yüzyıla tekabül eder. Dini inanç bakımından ilk başlarda Paganizmi benimseyen bu halk, Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte ayrışmışlardır. Sırplar Ortodoks, Hırvatlar Katolik olarak ayrışırlarken Pomaklar Hristiyanlık ve Zerdüştlük karışımı bir inanç biçimini olan Bogomolizmi seçmişlerdir.
Müslümanlığa geçiş süreci ise Osmanlının Balkanları fethiyle gerçekleşir. Pomakların İslamiyet’i tercih etmelerinin pek çok nedeni vardır. Bunlardan birincisi, kendilerini uzun yıllar ezen ve katleden Bulgarlara karşı Osmanlıların Balkanları işgal etmesi onların menfaatine bir gerçekleşen bir süreçtir. Bir diğer neden ise Bogomil inancının İslamiyet’le benzerlikler taşımasıdır. Bogomiller de oruç tutarlar, günde üç vakit dua ederlerdi. Tanrı ile kul arasında aracı kabul etmezlerdi. Bu yüzden kiliseleri, rahipleri ve Hacı reddetmişler, simge olarak kendilerine ay yıldızı seçmişlerdi. Ancak bu ay ve yıldızın Türk bayrağındaki ay yıldızla hiçbir ilgisi yoktur. Bogomiller cennetlik olanların ruhlarının, bir süre ay ve yıldızlarda kaldığına inandıkları içindir. Günümüzde hala varlığını devam ettiren bu halka Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Türkiye topraklarında rastlayabiliriz. Peki halkın konuşma dili nasıldır? Hangi dili konuşur bu Pomaklar?
POMAKÇA
Güney Slav Dilleri gurubunun bir şivesidir. Bulgarcaya çok yakın bir dildir, dolayısıyla bir Pomak, bir Bulgar’ın ne konuştuğunu kolaylıkla anlayabilir. Pomakça’da büyük oranda Türkçe sözcükler bulunur, bu yüzden Bulgarların büyük bir kısmı Pomakça’yı anlamakta güçlük çekerler. Pomakçanın eğitim dili olmaması nedeniyle, dil çok fazla gelişememiş ve bölgedeki diğer Slav dilleriyle ayrımı derinleşmiştir. Pomakça’da harf yapısı aynı Bulgarca’da olduğu gibidir. Kiril Alfabesi ile yazımı daha kolaydır. Bilinen beş tane şive veya ağzı vardır.
- Lofça yöresi Pomakçası (Bulgarcaya benzer)
- Rodop bölgesi Pomakçası (Bulgarcaya benzer)
- Batı Trakya bölgesi Pomakçası (Bulgarcaya benzer)
- Drama, Karacaova ve Tikveş bölgeleri Pomakçası (Makedoncaya benzer)
- Gora (Arnavutluk) Pomakçası (Makedoncaya benzer)
Yakın geçmişte Pomakçanın yazı dili olmasını ve gelişmesini sağlamak için 2011 yılında kurulan Pomak Enstitüsü’nün, ilk olarak bir Pomak alfabesi hazırlanmasının gerektiğini ifade ederek çalışmalarını gerçekleştirmiş ve Pomak dil bilimcisi olmadığı için Pomakçayı en iyi ana dili olarak konuşan kişilerle ilişki kurduklarını ve yıllar süren çalışma ve tartışmaların sonucu olarak Pomashku Alfabe adını verdikleri kitabı hazırlamışlardır. Alfabe Latin harfleri temel alınarak hazırlanmış ve 29 harften oluşmaktadır. Pomak halkının ve dilinin tanınması ve uluslararası alanda kabul edilmesi mücadelesi üzerine Letonyalı ünlü filolog Juris Cibuls tarafından hazırlanan devletleşmemiş halkların ilk alfabe kitapları arşivine Pomak Enstitüsünce yayınlanmış olan Pomak Alfabesi kitabına da yer verilmiştir. Ayrıca ünlü Filolog Juris Cibuls özel olarak Pomak Enstitüsünün dönem başkanı İbrahim Kenar’a özel bir mektup ta yollayarak Pomak dilinin Letonya’daki Üniversitelerin filoloji kürsülerinde Pomak dilinin tanıtımının yapılmasını talep etmiştir. 2014 yılında TDK, ‘Pomakça dilinde’ de yeni sözlükler hazırlanmasını talep etmiş, buna takriben Pomak Enstitüsü UNESCO’ya Pomak dilinin tanıtılması için başvuruda bulunmuştur.
Pomakça günlük konuşmaya ait örnekler:
Kak tebe/teba zavut? / Kak vas zavut? : Adın ne?/ Adınız nedir?
Kolku godine ste (vie)? :Kaç yaşındasınız?
Znayete li (vie) Pomatski? : Pomakça biliyor musunuz?
Yas sam Pomak. : Ben Pomak’ım.
Yas turski neznam, pomatski prikazvam. : Ben Türkçe bilmem, Pomakça konuşurum.
Kak ste ? : Nasılsınız?
Blagodari , dobre sam. : İyiyim, teşekkür ederim.
Mnogo vi blagodara. : Fark Etmez.
Ostavi (Karay). : Çok Teşekkür Ederim.
Dovijdane. : Görüşürüz.
Kaynak
