Çeviri Derneği Genel Başkanı: Osman Kaya
Çevirmenlik mesleğinde ve piyasasında etik değerlerin anlaşılması için mesleğin tanımına ve mesleğin unsurlarına bakmamız gerekir.
Meslekleşme ve süreçlerinin iyi anlaşılması ve mesleği meydana getiren unsurları iyice anlamak için ise meslek kelimesinin tanımını iyi irdelemeliyiz:
Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğünde meslek; “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş” olarak tanımlanmaktadır.
Mesleği meslek yapan önemli üç unsuru her zaman hatırda tutmak gerekir:
- Mesleki eğitim sonucu alınan belge (diploma, yeterlilik belgesi, sertifika),
- Mesleğin uygulanmasına dair norm ve standartlar, yeterlilikler ve meslek etiği,
- Örgütlenme,
Çevirmenlerin mesleki çalışma alanlarındaki konumlarının ve meslek etiğinin iyi anlaşılması için MYK himayesinde 2013 yılında meslek mensupları tarafından yazılan ve Resmi Gazete’de yayınlanan Çevirmen 6. Seviye Ulusal Meslek Standardı‘nda yer alan kategorilere bakmamız yararlı olacaktır. Çevirmenliği; çalışma ve uzmanlık alanlarına göre; Özel Alan Çevirmeni, Konferans Çevirmeni, Yerelleştirme Çevirmeni, Toplum Çevirmeni, İrtibat Çevirmeni, İşaret Dili Çevirmeni olmak üzere 6 ayrı başlıkta görebiliriz.
Sektörün yapılanması ve gelişimi için bu üç unsurun birbirini tamamlar ve destekler şekilde bütün tarafların mutabakatıyla eksiksiz uygulanması esastır. Çevirmen, redaktör, editör, işletmeci, işletme bünyesindeki tüm çalışan yöneticilerin ve elemanların ve birbirilerini denetlemesi önemlidir.
Meslekleşmede ve sektörel yapılanmada temel unsurlardan biri olan “meslek etiği ve uygulama disiplini”; aynı zamanda sektörün tamamını, çeviri piyasasında çeviri ve dil hizmeti üreten, yöneten ve hizmeti satın alan tüm taraflar açısından adil bir şekilde düzenlenmesine hizmet eder.
Kavramsal olarak baktığımızda güncel anlayışla etik kavramı daha çok iş yaşamında geçerli olması gereken davranış biçimlerini irdeleyen, düzenleyen bir disiplin olarak kabul edilmekte ve değerlendirilmektedir. Ahlak kavramını ise bireylerin sosyal yaşamlarını sürdürdükleri ilişkilerini düzenleyen bir disiplin olarak görüyoruz.
İlkeler için “etik disiplini”, değerler ve davranışlar için ise “ahlaki disiplin” akla gelmelidir.
Temel Etik İlkelerin Özü
• Doğruluk
• Yeterlilik
• Güvenirlik
• Yasallık
• Mesleki Saygınlık
Çevirmen olmak demek;
• Güvenilir olmak,
• Kişisel bilgileri korumak,
• İnsan haklarına saygılı olmak ve ayrımcılık yapmamak,
• Sorumluluk almak ve dürüstlükten taviz vermemek,
• Mahremiyete özen göstermek,
• Bilgi, beceri, anlayışa yetkinlik / yeterlilik geliştirmek,
• Meslekte, çevirmenlikte yararlı olmayı hedeflemek,
• Zarar vermemek, “çevirmenin etik ilkesi olduğunu bilmek” demektir.
Çevirmen;
➢ Mesleğinin erbabı olmak ister,
➢ Çalıştığı kurumda veya ortamda görevlinin görevine ve işine müdahale yerine, görevinin içinde kalır ve uyum sağlar,
➢ Danışana müdahale etmez, yardımcı olur,
➢ Çevirmenliğine özen gösterir, işine odaklanır, eksik/yanlış, çevirinin kabul edilemediğini bilir ve önemser,
➢ Çevirmenlik mesleğinde, anlayışını geliştirmek için tavır ve davranışlarını kontrol eder,
➢ Mahremiyetin korunmasına özen gösterir, empati geliştirir,
➢ Bireysel menfaat, görüş beyanı ve tetiklenmeden sakınır.
Çevirmeninin Çalışma Koşulları Ve Çalışma Etiği
✓ Çeviri, iki ayrı dil ve kültür arasında, başka bir deyişle uluslararası iletişimi sağlayan bir uzmanlık alanıdır.
✓ Bu açıdan çeviri kendi içerisinde uygulama alanlarına bölünen, profesyonellik isteyen ayrı ve özerk bir meslek dalı, zihinsel ve entelektüel bir etkinliktir.
✓ Çevirmenlik mesleğinin ilkeleri ve etiği meslek mensupları için bağlayıcı niteliktedir.
✓ Bu etik ilkelerin ihlali durumunda çevirmen çalıştığı kuruma, taraflara, meslek kuruluşlarına, meslek yasasına ve mesleğine karşı sorumludur.
✓ Bu ilkeler çevirmenin mesleki tutumunu ve çevirmenin iş sahibi ya da işi talep edenle (iş sahibi ya da çeviriyi çevirmene ileten kişi ya da kuruluş) arasındaki karşılıklı yükümlülükleri düzenler.
✓ Çevirmen yaptığı çevirinin dilini ve çevirinin konusunu bilmekle ya da bu konuda araştırma yaparak kaynak metne anlamca uygun işlevsel bir çeviri /konuşma oluşturmakla yükümlüdür.
✓ Çevirmen, yapacağı yazılı ve sözlü bir çeviri için kaynak metnin/konuşmanın amacına, içeriğine ve üslubuna uygun ve ayrıca talep edenin ihtiyacına veya taleplerine cevap veren bir çeviriyi gerçekleştirmekle yükümlüdür.
✓ Üstlendiği işin gerektirdiği dil ve konu bilgisine sahip olmadığı halde sahipmiş gibi beyanda bulunamaz.
✓ Çeviri sürecinde, ihtiyaç sahibinin koşullarını dikkate alarak yanlış veya yetersiz anlamaları önlemek, çevirmenin sorumlulukları içindedir. Gerektiğinde talep edeni yahut işvereni, olası yanlış anlamalara karşı ve çözüm bulunamadığı durumlar hakkında bilgilendirir.
✓ İşveren de bu konuda eşgüdümlü davranmak, çevirmenin çeviriyle ilgili sorularını yanıtlamakla ve çevirmene çeviri için gerekli bilgileri vermekle yükümlüdür.
✓ Bu durumda çevirmen ve işveren, doğru ve yeterli anlaşmayı sağlamak için karşılıklı olarak birbirlerini çevirinin biçimi ve sorunları hakkında bilgilendirmek ve gerekli açıklamaları yapmakla yükümlüdürler.
✓ Çevirmen çeviri işini/görevini aldığı andan itibaren işverenle/talep edenle ihtiyacını karşılayacağına, taahhütleri yerine getireceğine dair yazılı ya da sözlü bir anlaşma yapabilir.
✓ Ancak bu tür anlaşmalar olmadığı durumlarda da çevirmen ve talep eden çeviriden dolayı oluşan yükümlülükleri karşılıklı olarak dikkate almalıdırlar.
✓ Çevirmen bir kurum çevirmeni ise, çeviriyi talep edenden maddi veya manevi bir ek bedel talep edemez.
✓ Gerek çeviri talep eden kurum görevlisi, gerekse çeviri ihtiyaçlısı kişilerin çevirinin/ aktarımın mümkün olduğu kadar eksiksiz ve yorumsuz olmasını arzu ettiklerini ve bunun hakları olduğunu çevirmen aklından çıkarmamalıdır.
✓ Çevirmen ve işveren arasında yapılacak olan anlaşmada, işin teslim süresi ya da tarihi, nitelik düzeyi, ihtiyaç biçimi, teslim biçimi, ödeme koşulları, telif hakları gibi hususlar belirlenir.
✓ Durumdaki olası değişiklikleri her iki taraf da gecikmeden karşı tarafa bildirmekle yükümlüdür.
✓ Çeviri, yapılan sözlü ya da yazılı akitte öngörülen zamanda ve nitelikte teslim edilmelidir.
✓ Elde olmayan nedenlerden ötürü çeviri geri verilmek zorunda kalınırsa ya da zamanında teslim edilemeyecekse çevirmen işverenin mağdur olmaması için bu durumu en kısa zamanda işverene bildirmekle yükümlüdür.
Çevirmen kendi uzmanlık alanına girmeyen işlerde veya işlerin acil olarak istenmesi durumunda (örneğin organizasyon gerektiren durumlarda) çevirinin tesliminde doğacak aksaklıkları işverene bildirir. Böyle durumlarda çevirinin yeterliliği ve uygunluğu bu özel koşullara göre değerlendirilir.
✓ İşveren anlaşma öncesi çevirmenden örnek çeviri isteyebilir. Teslim edilecek işin yeterliliği için örnek çeviri ölçüt oluşturur. Örnek çeviri de ücrete tabiidir. Örnek çeviri boyutunun makul olması esastır.
✓ Ücretlendirme durumu karşılıklı anlaşmayla tespit edilir. Örnek çeviriyi denetleyecek kişinin kesinlikle çeviri konusunda yetkin olması gerekmektedir, bu kimse çevirmenle koordineli çalışacağını taahhüt eder.
✓ Kitap, dergi vb. olarak yayımlanacak metinlerde, işveren elde olmayan nedenler dışında yapıtı taahhüt ettiği tarihte yayımlatmakla yükümlüdür. Yayıncı bu anlamda çevirmenin telif haklarını gözetmek ve anlaşma uyarınca basılan kitap sayısı oranında çevirmenin hizmetini ücretlendirmek durumundadır.
✓ Çevirmen ile işveren arasında bu konudaki sözlü ya da yazılı anlaşmaların ihlali durumunda başvuru üzerine meslek örgütü uzlaşma ve hakem kurulu gerekli önlemleri alabilir.
✓ Çevirmen, güveni suistimal edecek şekilde tahrifatlı ve yetersiz çeviri yapması durumunda sözlü ya da yazılı akde aykırı davranmış sayılır.
✓ Çevirmen gerek sözlü çevirilerde gerekse, çevirdiği metindeki gizli olduğu belirtilen bilgileri üçüncü şahıslara duyuramaz, bu bilgileri saklamakla yükümlüdür.
✓ Çevirmen, görevini yerine getirirken, haksız ve hileli rekabete girmeyecektir. Bu anlamda işi bir başka çevirmenden almak, fiyat kırma ya da meslektaşlarını karalama gibi davranışlarda bulunamaz.
✓ Bu tür durumlarda tarafların başvurusu üzerine derneğin Uzlaşma ve Etik Kurulu incelenerek mesleki yaptırımlar uygulanabilir.
✓ Yetersiz ya da yanlış çeviri, haksız rekabet gibi konularla ilgilenen Uzlaşma ve Etik Kurulu mesleğin saygın ve deneyimli kişilerinden, akademisyenlerden ve hukukçulardan oluşur. Görüşülecek konuya bağlı olarak konuyla ilgili uzmanlar kurula katılır.
✓ Çevirmenler, çevirmenlik mesleğinin özerk bir meslek olduğunun ve uzmanlık gerektirdiğinin bilincinde olmalı ve bu durumu davranışlarına da yansıtmalıdırlar.
Elbette mesleğin gelişmesi, cazip ve sürdürülebilir olması, adil bir piyasanın oluşması için çevirmenlerin mesleğine ve meslek etiğine sahip çıkması esastır.
Bütün bu ilkelerin uygulanabilmesi için mesleğin mensupları tarafından mutabakatla oluşturulan ve sorumlulukla yönetilen ve bu ilkeleri belirlemede kararlı ve tutarlı meslek örgütlerine ihtiyaç var. Meslek örgütlerinde bu ilkelerin uygulanması ve denetimi için kurulan Uzlaşma ve Etik Kurulların titizlikle ve ihtilacı karşılayacak yönetmeliklere göre çalıştırılması ve özen gösterilmesi de önemlidir.
“Karıncayı bile incitmem” deme!
Bile’den incinir karınca; Söz söylemek irfan ister
Anlamak insan…
FUZÛLÎ
Doğru Olanı Savunmak Cesaret İster
Cesaret İnandığımız Şeyleri Yapmak Değildir
Cesaret Doğru Olanı ve Etik Olanı Yapabilmektir
Kaynakça:
Türk Dil Kurumu Sözlüğü.
Çeviri Derneği Meslek Etiği Bildirgesi.
Kaynakça:
- Çevirilopedi Çeviri Kitabı 2 sf. 13-17
