Ülkemizde Yeminli Tercümanlık Müessesesi

Bu yazımda üniversitelerde Mütercim-Tercümanlık eğitimi alan birçok öğrencinin aslında merak ettiği bir konu olan yeminli tercümanlık müessesini anlatmaya çalışacağım ve nasıl yeminli tercüman olunur sorusuna cevap bulmaya yönelik bir yazı kaleme almaya çalışacağım. 

Ben yemin zaptımı henüz birkaç ay önce imzaladım. Dolayısıyla yeminli tercüman olmadan önce konuyla ilgili çok bilgim yoktu ve çevremdeki arkadaşlarımın da bu konuda bilgisi olmadığını fark ettim. Sonrasında kendi çapımda bir süre yeminli tercüman olabilmek için uğraş verdim. Türkiye koşullarında çeviri hizmeti sunmak istediğimiz dile hâkim olduğumuzu kanıtlayan bir belgeyi notere ibraz etmek yeterli olsa da bir yeminli tercüman olmanın hiç de kolay olmadığını fark ettim. Sonuçta hukuki olarak yaptırımı olan ciddi bir meslek. Bu sebeple çoğu noterlikler çevirmen konusunda seçici davranmaya çalışıyor fakat yine de günümüzdeki uygulamalar ve yasal düzenlemelerin eksikliği sebebiyle çevirmenin yeminli tercümanlık alanındaki yetkinliğini belgeleyen bir sertifika uygulamasının olmaması eleştiriliyor. Bu noktada üçüncü bir aktör olarak çeviri bürolarına da çok büyük bir sorumluluk düşüyor. Çünkü çevirmenler çoğunlukla çeviri bürosu aracılığıyla noterde yemin zaptı imzalıyor. Dolayısıyla genellikle notere çevirmeni çeviri bürosu öneriyor ve çevirmenin yetkinliği konusunda ikna edici faktör olabiliyor. 

Yeminli tercümanlık müessesesini biraz daha tanıyalım.

Günümüzde dünyanın farklı ülkelerinde adalet sistemlerindeki işleyiş ve düzenlemelere bağlı olarak çevirilere resmiyet kazandırılmasına yönelik farklı uygulamalar mevcuttur. Bu ülkelerde yeminli/tasdikli çeviri yapacak çevirmenler, genellikle bir devlet kurumu veya bir çevirmen meslek örgütü tarafından belirlenir ve genellikle bu adaylar çeviri ve dil becerilerinin değerlendirildiği bir sınava tabi tutulurlar. Ülkemizde ise yeminli tercüman olabilmek için Noterlik Kanunu Yönetmeliği’nin ilgili maddesi uyarınca noter huzurunda yemin etmek ve yemin zaptı düzenlenmesi gerekmektedir.

(Uysal, N. M. (2020). Çevirilerin resmi olarak onaylanması: Ülkemizde yeminli tercümanlık müessesesi ve dünyadaki yeminli/tasdikli çeviri uygulamaları üzerine genel bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 709-724. DOI: 10.29000/rumelide.706503)

Dolayısıyla Türkiye’de yeminli çevirmen/tercüman unvanı ile çeviri hizmeti sunulabilmesi ve çevirilerin resmiyet kazanması ancak noter aracılığıyla yapılmaktadır.

Ağca, Semanur (2021) “Yeminli Çevirmenin Noterdeki Rolü”, Çevirmen Öyküleri, ed. Fadime Çoban, Aktif Yayınevi, İstanbul, s.194-198.

Ayrıca yeminli tercümanın çevirideki tasdiki kimi durumlarda tek başına yeterli olmayabilir yani çevirinin resmiyet kazanması için ayrıca noter onayı da gerekebilir bu durumda çevirmen ve noter arasındaki ilişkinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Yukarıda da sözünü ettiğim Noterlik Kanunu 1913 yılında ortaya çıkmış ve ilk kez Katib-i Adil adı altında uygulamaya geçmiştir, 1926 yılında ise Noterlik Kanunu adını almıştır. Osmanlı Devleti’nde bürokratik çeviri ihtiyacı Tercüme Kalemi aracılığıyla, Cumhuriyet döneminde ise ‘’alaylı’’ çevirmenler tarafından yapıldığı bilinmektedir ve bu çevirmenlerin yasal dayanağı ve günümüzdeki yeminli tercümanlık müessesesinin temelini oluşturan Noterlik Kanunu, 1938 yılında 3456 Sayılı Noterlik Kanunu, 1972 yılında ise 1512 Sayılı Noterlik Kanunu olarak değiştirilmiştir. 1512 Noterlik Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1970’li yıllarda Türkiye’de bir çeviri sektöründen söz etmek mümkün değildi, dolayısıyla yeminli çevirmenler noterliklerde maaşlı olarak çalışıyorlardı.

(Uysal, N. M. (2020). Çevirilerin resmi olarak onaylanması: Ülkemizde yeminli tercümanlık müessesesi ve dünyadaki yeminli/tasdikli çeviri uygulamaları üzerine genel bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 709-724. DOI: 10.29000/rumelide.706503)

Şahsen bu durumu ilk duyduğumda çok garipsedim. Özellikle de pandemi süreciyle birlikte uzaktan çalışmaya alışmış biri olarak günümüzdeki uygulamalar ve çeviri sektöründe serbest çevirmen olarak çalışma imkânının aslında bir çevirmen olarak işimde daha verimli olmamı sağladığını düşünüyorum. Tabii ki serbest çalışmanın da kendine göre zorlukları mevcut, serbest çalışan bir çevirmen olarak özellikle de zaman yönetimi çok önemli bir unsur.

Aradan geçen zaman zarfında artık günümüzde noterliklerde maaşlı olarak çalışan yeminli tercümanlar bulunmuyor ve gelişen dünyayla birlikte çeviri ihtiyacının da artmasıyla ve çevirinin başlı başına bir sektör haline gelmesiyle artık noter ve çevirmen arasındaki işbirliğine üçüncü bir aktör olarak çeviri bürolarının da dâhil olduğunu görüyoruz. Çeviri büroları müşteri ve çevirmen arasında bir aracı görevi görüyor ve çevirmenler dilerse ya büronun çalışanı olarak ya da serbest çevirmen olarak yeminli çevirmenlik faaliyeti gösterebiliyor. 

Çevirmenlerin yaşadığı sorunları irdeleyen ‘’Çeviri Bürolarında Çeviri ve Çevirmenlik’’ isimli çalışmasında Yavuz Yener; çevirmen, çeviri bürosu ve noterlik arasındaki ilişkiyi şu şekilde tanımlıyor:

‘’Yemin belgesi düzenlenen çevirmen, Noterlik Kanunu uyarınca, Noterlik dairesinin yeminli çevirmeni olarak görülmektedir. Yeminli çevirmen; çeviri bürosuyla, eğer büroda çalışıyorsa işçi-işveren, dışarıdan bağımsız olarak çalışıyorsa yüklenici-alt yüklenici ilişkisine [Bu ilişki aynı çalışmada, müteahhit-taşeron ilişkisine benzetilmiştir.] sahiptir. Noterlik ve çeviri bürosu arasında yasal bir bağ bulunmamaktadır. [Öte yandan,] çevirmeni ve çeviri bürosunu aynı kişi olarak düşündüğümüzde böyle bir bağ kurulabilir. [Diğer bir deyişle,] noterlik ve yeminli çevirmen arasındaki bağ, noterlik ve çeviri bürosu arasındaki bağla aynı şeyi ifade etmektedir.’’

Çevirilerin resmi olarak onaylanması: Ülkemizde yeminli tercümanlık müessesesi ve dünyadaki yeminli/tasdikli çeviri uygulamaları üzerine genel bir değerlendirme.

Yeminli tercümanın noterliklerde sunduğu çeviri hizmetinin kalitesi de oldukça önemlidir. Dolayısıyla çevirmenin sadece bir dil aktarıcısı değil aynı zamanda farklı yetkinliklere sahip olması gerekmektedir.

Ağca, Semanur (2021) “Yeminli Çevirmenin Noterdeki Rolü”, Çevirmen Öyküleri, ed. Fadime Çoban, Aktif Yayınevi, İstanbul, s.194-198.

Bu noktada çevirmenin, verdiği çeviri çeviri hizmetinin yanı sıra hem bir iletişim uzmanı olması hem her iki kültürü iyi bilen, her iki kültürün resmi makamlarındaki işleyiş hakkında bilgi sahibi olan hem de bu konularda danışmanlık hizmeti sağlayan kişi olması gerekebilir. Çünkü her ülkede makamların işleyişi farklılık göstermektedir.

Örneğin yeminli çevirmenlik hizmeti sunduğum bir müşterimiz Almanya’da bir Alman vatandaşı ile evlenebilmek için bazı belgelerin çevirisine ihtiyaç duymuştu fakat kafası oldukça karışmış vaziyetteydi. Çünkü Türkiye’de bir belgenin resmiyet kazanması için genellikle noter onayı da gerekmektedir fakat Almanya’daki kurumlar yeminli bir tercümanın mührünün yeterli olacağını belirtmiştir. Müşteri gereken diğer belgeler hakkında net bir bilgi sahibi değildi ve kafası karışıktı. Örneğin bu belgelere apostil gerektiğini bilmiyordu. Bu noktada müşteriyi konuyla ilgili aydınlatmak ve yönlendirmek gerekti. Dolayısıyla çevirmen olarak müşteriyi hem apostil gibi genellikle yurt dışındaki mercilerce talep edilen belgeler konusunda uyarmış hem de müşterinin çevirileri notere onaylatıp ek bir masrafa girmesini engellemiş olduk.

Görüldüğü üzere ülkemizdeki yeminli tercümanlık müessesesinde çevirmen olarak dil bildiğimizi kanıtlamak tek başına yeterli olmamalı ve yeminli çevirmenin yalnızca diller arası bir çeviri hizmeti sunmaktan öte aynı zamanda her iki kültürü çok iyi tanıyan ve çeviri sürecini uzmanlık bilgisiyle ve yetkinlikleriyle yöneten, müşteriyi yeri geldiğinde yönlendiren, gerekli açıklamaları ve danışmanlığı sağlayan tarafsız bir çevirmen olmalıdır.