Çeviri sürecinde kimi zaman hedef dillerin telaffuzu veya harfleriyle ilgili zorluklar yaşanabilir. Bu gibi durumlarda da çeviri uzmanlık alanlarından transkripsiyon ve transliterasyondan faydalanılır.
Bu yazımızda transkripsiyon ve transliterasyon kavramlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Transkripsiyon (çeviri yazı veya deşifre), her sesin (fonemlerin) en yakın harf veya harf grubuna çevrilmesidir. Konuşma dilindeki diyaloğu altyazı hâline getirme işlemini örnek verebiliriz. Transkripsiyon işlemi çevirinin aksine bir kaynak – hedef dil çiftinde gerçekleşmez, bir dildeki ses dosyasının aynı dilde metne dökülmüş halidir. Örneğin Almanca bir ses dosyasının transkripsiyonu da Almanca olacaktır. Transkripsiyonun kullanım amacına işitme engellilerin bir diziyi veya filmi takip edebilmesine yardımcı olmak için altyazılı hâle dönüştürülmesi örnek verilebilir.
Transliterasyon (harf çevirisi) ise bir yazı sistemine göre yazılmış bir metnin harflerinin değeri korunarak başka bir yazı sistemine aktarılmasıdır. Başka bir deyişle her harfin diğer dilde karşılığının bulunmasıdır. Örneğin, Kiril alfabesindeki bir metnin Latin alfabesine çevrilmesi gibi. Buna ek olarak, transliterasyonun kullanım amacına, turistlerin okumasını kolaylaştırmak için Arap alfabesiyle yazılmış bir metnin Latin alfabesine çevrilmesi örnek verilebilir.
Transkripsiyon ve transliterasyon arasındaki farkları da şu şekilde sıralayabiliriz:
- Transkripsiyonda her ses en yakın harf veya harf grubuna çevrilirken transliterasyonda ise her harf ayrı bir şekilde başka bir yazı sisteminin harfine çevrilir.
- Transkripsiyon ses ve telaffuzla ilgilenirken transliterasyon harfler ve harflerin karşılığıyla ilgilenir.
- Transkripsiyonda anlam göz önünde bulundurulurken transliterasyonda tam aksidir.
- “Kitaplar” kelimesi için Arapça كتب kelimesi transkripsiyonda “kataba“, transliterasyonda ise “ktb” şeklinde olacaktır.
Sonuç olarak örnekleriyle günlük yaşamda sık sık karşılaştığımız transkripsiyon ve transliterasyon, uzmanlık gerektiren alanlar olduğundan titiz ve eksiksiz bir şekilde gerçekleştirilmesi büyük önem teşkil eder. Her iki işlem için de bu alanlarda uzman kişilerden, profesyonel çeviri işletmelerinden veya yapay zeka teknolojilerinden faydalanabilirsiniz.
