Bir İkilemin Öyküsü: Le Covid ya da La Covid?

Bildiğiniz üzere, tüm dünya ülkeleri yeni tip koronavirüs (COVID-19) salgını ile mücadele ediyor. Koronavirüs, hayatımıza girişiyle birlikte birçok terimi de beraberinde getirdi. “Sosyal mesafe”, “izolasyon”, “filyasyon”, “entübe”, “pandemi” terimleri bunlardan sadece birkaçı… Bu terimleri kimimiz belki yeni duydu; kimimiz ise önceden biliyordu. Durum ne olursa olsun yadsınamaz bir gerçek var ki o da bu terimlerin günlük hayatımızın ayrılamaz bir parçası haline gelmesidir.

“Covid-19”: Koronavirüs ile beraber tüm dillerde kendisine yer bulan ve hemen hemen her gün işittiğimiz veya okuduğumuz bir terim haline geldi. İngilizce “Coronavirus disease 2019” ifadesinin kısaltılmış hali. Co-Corona’yı; Vi-Virüs’ü; D-Disease’ı (Hastalık) ve 19-ortaya çıktığı 2019 yılını simgeliyor. Söz konusu terim dilimizde “Covid-19” veya “Kovid-19” şekillerinde kendisine karşılık bulmuş durumda…

Fransızcada da aynı şekilde “Covid-19” terimi yer alıyor. Fakat Fransızcada söz konusu terim için bir dil bilgisi ikilemi mevcut… Nedeni ise Fransızcada isimlerin ve nesnelerin maskülen ve feminen olarak ayrılmasıdır. Bu dil bilgisi kuralına göre maskülen olan isim başına “Le” artikelini alırken, feminen olan isim başına “La” artikelini alır. Eğer isim çoğul halde kullanılıyorsa da feminen ya da maskülen olması farketmez, başına “Les” artikelini alır. Bir başka deyişle Fransızcada isimler eril ve dişil olarak ayrılırlar. Bu ayrımı belirleyenler de “Le” ve “La” artikelleridir.

Koronavirüs salgınının başlamasıyla birlikte tıpkı Türk basınında olduğu gibi Fransız basınında da çeşitli koronavirüs haberleri yayımlandı ve yayımlanmaya devam ediyor. Ancak Fransız toplumunda şu sıralar yaşanan bir ikilem var: “Covid-19” terimi için Fransız dilinde hem yazı dilinde hem de konuşma dilinde aynı anda hem maskülen isimler için kullanılan “Le” artikeli hem de feminen isimler için kullanılan “La” artikeli tercih ediliyor. Durum böyle olunca da iki farklı terim ortaya çıkmış oluyor: “Le Covid-19” ve “La Covid-19”.

Yaşanan bu ikilem Fransız toplumunda şu sorunun doğmasına sebep oldu: “Covid-19” terimi maskülen midir yoksa feminen midir?

Fransızca ile ilgili konularda öncü olan Fransız Akademisi yaşanan bu ikilemin ardından toplumu doğru kullanım konusunda aydınlatma kararı aldı ve Fransız basınında, sosyal medyada ve günlük konuşmalarda “Covid-19” teriminin “Le” artikeli ile kullanılmasının doğru olmadığını ileri sürdü. Akademinin açıklamasına göre “Covid”; “Koronavirüs hastalığı”nın kısaltması (Fransızca: La maladie du corovirus) ve dil bilgisinde kısaltmalar için artikel seçimi yapılırken ana kelime esas alınmalıdır. “Covid-19” teriminde ise ana kelimeyi “hastalık” kelimesi oluşturuyor ve Fransızcada hastalık kelimesi başına feminen artikel alarak “La maladie” şeklinde ifade ediliyor. Dolayısıyla Fransız Akademisi’nin bu açıklamasına göre ana kelime feminen olduğu için “La Covid-19” terimini kullanmak daha doğrudur.

Fransız Akademisi’ne göre, Covid-19 terimi için artikel karışıklığının yaşanma sebeplerinden biri de salgın ilk kez ortaya çıktığında medyada ve halk arasında çoğunlukla “koronavirüs” kelimesinin kullanılması ve Covid-19 terimine daha sonradan yer verilmesi. Bir başka ifadeyle; toplum ilk önce “Le” maskülen artikeline sahip olan “koronavirüs” kelimesi ile iç içe oldu ve Covid-19’a kıyasla daha bu kelimeyi çok kullandı. Bu durum da Covid-19 terimi için de “Le” artikelinin kullanılmasına sebep oldu ve bir dilbilgisi tartışmasını ortaya çıkardı.

“Koronavirüs” Fransızcada “coronavirus” olarak ifade ediliyor ve “virüs” kelimesi maskülen bir kelime olduğu için de “Le coronavirus” şeklinde kullanılıyor. Bunun üzerine Fransız Akademisi gerekçelerini açıklayarak “Le Covid-19” teriminin yanlış yazım olduğunu belirtti. Akademi açıklamasını Fransızcadaki örneklerle de destekleyerek bir nevi tartışmalara son noktayı koymuş oldu.

Açıklamadan bir kesit şu şekilde: ” ‘La S.N.C.F.’ (Société Nationale Des Chemins de Fer- Fransız Devlet Demir Yolları Şirketi) için feminen “La” artikelini kullanıyoruz. Zira buradaki kısaltmadaki ana kelimemiz “Société” ve bu kelime “La” yani feminen artikele sahip dolayısıyla kısaltma da feminen oluyor. Bir başka örnek olarak, ‘Le C.I.O.’ (Comité International Olympique- Uluslararası Olimpiyat Komitesi) için maskülen “Le” artikelini kullanıyoruz. Zira buradaki kısaltmada ana kelimemiz “Comité” ve bu kelime “Le” maskülen artikele sahip ve dolayısıyla kısaltma da maskülen oluyor. O halde “Le Covid-19” ifadesinin bu kadar yaygın kullanılması neden?” şeklinde Fransız Akademisi tarafından bir soru yöneltildi Fransız halkına…

Akademinin bu açıklamasından sonra Fransız basınında “Le” artikelinin kullanımı azalarak “La Covid-19” terimi yaygınlaşmaya başladı. Ancak “Le Covid-19” ifadesinin tamamen kullanımdan kalktığını söyleyemeyiz zira hala sosyal medyada ve internet ortamındaki çeşitli haber sitelerinde bu kullanıma yer veriliyor.

Özetlemek gerekirse, koronavirüs sadece sağlığımız, yaşantımız ve alışkanlıklarımız üzerinde etki bırakmadı, aynı zamanda diller üzerinde de birçok etkisi var. Zamanı geriye saralım ve birkaç ay geriye gidelim. 31 Aralık 2019’a kadar bugün konuştuğumuz gibi konuşmuyorduk. “Sosyal mesafene dikkat et.” diye hiç uyarmadık, “Maskeni takmayı sakın unutma!” diye hiç tembihlemedik, “Covid-19 da neymiş?” diye hiç sormadık belki… Ama bugün uyarıyoruz, tembihliyoruz ve soruyoruz. Çünkü sosyal bir kurum ve canlı bir varlık olan dil bizimle birlikte yaşıyor ve evrimleşiyor. Karşı karşıya kaldığımız yeni olaylardan en az bizim kadar etkileniyor. Bizler nasıl koronavirüs ile gelen yeni terimleri belleğimize kazıyorsak, dil de aynı şekilde kendi belleğine kaydediyor. Biz dili ne kadar konuşuyorsak aslında dil de bizi o kadar konuşuyor. Fransızcada ortaya çıkan söz konusu tartışmanın da başlıca sebebi işte bu: Dil yaşayan bir varlıktır ve ait olduğu toplumun dönüşümü ile sürekli yenilenmeye devam edecektir.

Sağlıklı günlere bir an önce kavuşmamız dileğiyle…

Restez chez vous. / Stay at home. / Evde kalın. 😊