Atıf Yılmaz’ın yönetmenliğini yaptığı, Türk sinemasının unutulmaz oyuncularının oynadığı “Selvi Boylum Al Yazmalım” filmi Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un romanından uyarlanmıştır. Bu zamana kadar 150’den fazla dile çevrilen eserleri olan Cengiz Aytmatov, Kırgızistan’da dünyaya gelmiştir. Hayatını ise önce Kazakistan’da sonrasında da Moskova’da sürdürmüştür. Kendisi edebiyatçı, gazeteci, çevirmen, diplomat ve siyasetçidir. Kendisi eserlerini hem Kırgızca hem de Rusça yazıyordu. Türk dünyasının da ünlü yazarları arasındadır. Dünya edebiyatında da kitapları güçlü ve önemli bir yere sahiptir. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrası kaleme aldığı “Cemile” romanıyla edebiyat dünyasına damgasını vurmuştur. Aynı zamanda kendisinin birkaç kısa hikayesi de bulunmaktadır. Bazı eserlerinde mitlere, efsanelere ve halk hikayelerine göndermeler yapmıştır. 1966’dan sonra eserlerini hep Rusça kaleme almıştır. Eserleri de bilinene göre bu zamana kadar 176 dile çevrilmiştir.
Aytmatov’un hayatı hem ailesi açısından hem de yaşadığı dönem açısından zorluklarla mücadele etmekle geçmiştir. Yönetmen, şair ve yazar olan Ömer Erdoğan tarafından kaleme alınan “Bozkırın Uyanışı Cengiz Aytmatov” eseri Aytmatov’un sadece zorluklarla geçen hayatının, mücadelesinin anlatıldığı bir eser değil aynı zamanda tüm eserlerinin de bir derlemesi niteliğindedir. Bu eserde Cengiz Aytmatov’un hayatına girmiş olan insanlar tarafından yazılan anılar da yer almaktadır. Kitapta yer alan makaleler arasında göze çarpan, “Cengiz Aytmatov’un Cemile Eserini Rusçaya Çevirmede Bazı Sorunlar” makalesi, Aytmatov’un Cemile eserinin Kırgızcadan Rusçaya çevrilirken bazı yerlerin değiştirildiği, atıldığı iddiasını taşıyor. Bu makale Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisi Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü El Yazmaları Bölüm Başkanı Doç. Dr. Asıl İsayeva tarafından kaleme alınmıştır. Bu konu çeviri dünyasında da birçok kafa karışıklığına neden olmuş ve çoğu haber sitesine konu olmuştur.
Ömer Erdoğan, bu iddiaya ilişkin bir açıklamada bulunmadan önce “Bozkırın Uyanışı Cengiz Aytmattov” eserini yazarken birçok farklı metnin derlendiğini belirtmiş ve 2 ciltlik kitaplar için İngiltere’den Japonya’ya kadar dünyanın 21 ülkesinde Cengiz Aytmatov’un eserleri, eserlerindeki kahramanların kültür yapıları üzerinden yazarı inceleyebileceğimiz bir edebiyat inceleme araştırma çalışması gerçekleştirdiklerini, bu 2 ciltlik kitabın toplamında bize, dünyadan konunun muhatabı akademisyenler, edebiyatçılar, sinemacılarla birlikte toplam 100 makalenin kullanılmasıyla bu eserin ortaya çıktığını söylemiştir. Erdoğan yazarın eserlerinde bazı tercüme sorunlarının da olduğunu ve kendisi de Cemile romanının Kırgızca ve Rusça dillerindeki ifadelerin farklı şekillerde dile getirildiğini, sunulduğunu belirtmiştir. Aynı romanın farklı dillerdeki sunumlarını incelediğinde 1958’de Kırgızcadan Rusçaya tercüme edilirken Sovyet Rusya’nın rejimi gereği, hikâyeden İslami figürlerin, İslam bilgilerin, İslam motiflerinin çıkarıldığını, sadece İslami motiflerin, nüvelerin değil aynı zamanda Türk kültürüne ait bazı atasözlerinin ve deyişlerin de çıkarıldığını yani döneme göre ya da başka nedenlerden ötürü bazı çeviri kararlarının alınmış olduğuna değinmiştir. Yazdığı kitapta yer alan Doç. Dr. Asıl İsayeva tarafından kaleme alınan makaleyle de Cemile eserinin iki farklı dildeki sunumunun karşılaştırılıp, çeviri farklılıklarının ortaya konulduğunu söylemiştir. Aynı zamanda bu makaleye göre, Cemile eserinin Rusçasının tüm dünya dillerindeki tercümeler için kaynak metin olarak kullanıldığına vurgu yapmıştır. Buradan bir çeviri eserin, kaynak metnin tüm dünyadaki sunumunu nasıl değiştirebileceğini görmekteyiz. Kısacası Erdoğan’a göre Kırgızların okuduğu Cemile ile dünyanın okuduğu Cemile aynı değil ve kaynak metni Rusça olarak esas alan eserin diğer dillerdeki tercümelerinde de bu durum böyle.
Çevrenizdeki insanların ağzından çıkan bir söz, bir cümle nasıl dünyanızı değiştirebiliyorsa, bir çeviri eser de hem dünyamızı değiştirebilir hem de zaman zaman dünyamızı tepetaklak edebilir. Bunu tersine döndürmek ise gene biz çevirmenlerin elinde…
Kaynakça
https://www.wikiwand.com/tr/Cemile_(Cengiz_Aytmatov_roman%C4%B1)
https://www.wikiwand.com/tr/Cengiz_Aytmatov
https://www.star.com.tr/kultur-sanat/cemileyesansur-mu-haber-1500220/
