19.yüzyıla kadar İstanbul’da, Fener Rum Patrikhanesi’ne bağlı birçok Bulgar yaşamaktaydı. Fakat Bulgarlar bir süre sonra bu patrikhane ilişkisini sonlandırıp bağımsız bir Bulgar kilisesi kurmak istemişlerdir. Dönemin Osmanlı yönetimi Fener Rum Patrikhanesi ile ilişkilerinin zarar görme ihtimalini düşünerek Bulgarların kilise inşa etmelerine izin vermemiştir. Bu patrikhaneden ayrılarak Sultan Abdülaziz’in 28 Şubat 1870 tarihli fermanıyla ‘Eksarhlık’ müessesi tahsis edilmiş ve İstanbul’da bir eksarhhane kurulmuştur. (Eksarh, yönetici sıfatıyla görev yapan din adamlarına verilen isim.)
‘Patriği anma Sultanı an.. Patriği anma Sultanı an…’ cümleleriyle bir yandan Rum patrikhanesine öfkesini sunan Bulgarlar bir yandan da kendilerine ferman sunan Sultan Abdülaziz’e teşekkürlerini sunmak istemişlerdir. Binanın üzerinde Slavca Abdülaziz’e teşekkür yazısı bulunmaktadır. Bu kilise Bulgarları sevince boğsa da 1898 yılında çıkan bir yangınla mücadele ile kazandıkları dini bağımsızlıklarının sembolü olan binanın yok olması onları derin bir üzüntüye boğmuştur. Bunun üzerine ilk olarak ahşap inşa edilen kilise hafif ve dayanıklı demir bir iskelet üzerine tekrar yapılmıştır. Böylece ‘Demir Kilise’ olarak anılmasını sağlayan hikaye ortaya çıkmıştır.
Osmanlı yönetimi başlangıçta karşı çıktığı kilisenin yapılmasına tek bir şartla izin vermiştir. Osmanlı yönetimi binanın yapımının bir ay içinde tamamlanırsa kullanıma açabileceklerini aksi halde binanın kullanımının söz konusu bile olmadığını şart olarak belirtmişlerdir. Bunun üzerine 1892 yılında Waagner firması tarafından Viyana’da hazırlanan dökme demir yapı iskeleti parçaları Tuna Nehri ve Karadeniz üzerinden İstanbul’a getirilerek, Osmanlı yönetiminin verdiği süre içinde yapının inşası sağlanmıştır ve kilise 1898’de ibadete açılmıştır. Dünya mimarlık tarihine ilk prefabrik yapı olarak geçen bu kilisenin mimarı, Ermeni mimar Hovsep Aznavour tarafından gerçekleştirilmiştir. Kilise 9 yıl kapalı kalmış, 7 yıllık bir restorasyondan sonra 2018 yılında kapılarını tekrar ziyaretçilerine açmıştır.
KAYNAK
