ÇeviriBlog’tan herkese merhaba. Her hafta İngilizce bir deyimi açıkladığımız Deyimsel Perşembe serisinde bu hafta: When in Rome, do as the Romans do.
Kısaltılmış hali ile ”When in Rome…” veya farklı bir versiyonu ile ”When in Rome, do as the Pope does.” şeklinde karşımıza çıkan deyim, Türkçede birden farklı karşılığa sahip.
İçerik olarak, ”yerleşilen veya ziyaret edilen bir yerde oranın kültürüne uyum sağlamak, oradakiler gibi davranmak” anlamına gelen bu deyimin en çok kabul gören karşılığı ”Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.” olmakla birlikte, bazı sözlüklerde direkt çevrilerek ”Roma’da Romalılar gibi davran.” olarak da görülebilmektedir.
Günümüzde özellikle artan kültürler arası etkileşim ve buna bağlı olarak insanların adaptasyon gelişimi sonucunda, söz konusu deyimi sıklıkla duyuyoruz. Peki, deyimin ortaya çıkışı nasıl oldu, kimler kullandı? Neden başka bir şehir değil de Roma?
Deyimin ortaya çıkışı, MÖ 4. yüzyılda Roma İmparatorluğunun bölündüğü yıllara kadar dayanıyor. Hikayesi ise şu şekilde:
Bir Hristiyan düşünür ve aziz olan St. Augustine, retorik ile ilgili çalışmalar yapmak üzere günümüz Milano şehrine gider. Roma’daki kilisesinden farklı olarak burada insanlar Cumartesi günleri oruç tutmamaktadır. Durumu yadırgayan Augustine’e, daha bilge ve yetişkin St. Ambrose’dan öneri gelir; ”Ben de Roma’ya gittiğimde Cumartesi günleri oruç tutuyorum, ama burada farklı. Tepki vermek veya çekmek yerine, katıldığın kilisenin geleneklerini uygulayabilirsin.”
St. Augustine, bu sözleri bir mektuba not etmiş olup, pek çok deyişin aksine bu sözlerin çıkış tarihini olaydan yüzyıllar sonra bile kestirebilmekteyiz. Kaynaklar, söz konusu mektubun MS 387-390 yıllarına ait olduğunu göstermektedir.
Aradan ortalama bin yıl geçtikten sonra, 1599’da Henry Porter’ın The Pleasant History of the Two Angry Women of Abington adlı oyununda benzer bir ifade ile karşılaşıyoruz.
Porter, kitapta görülen cümlede, söz konusu eylemin Romalılar gibi gerçekleştirilmesini öneriyor muhtemelen. Ancak deyimi daha bilindik kılan, 1621 yılında Melankolinin Anatomisi kitabında deyime farklı şekilde yer veren Robert Burton oluyor: ”When they are at Rome, they do there as they see done.”
1970’lerin sonuna gelindiğinde ise deyimin, günümüz halindeki kullanımı görülüyor. Interesting Letters of Pope Clement XIV, (1777) kitabında ”…When we are at Rome, we should do as the Romans do.” ifadesine rastlıyoruz.
Son yıllarda karşılaştığımız When In Rome adlı pek çok film, gösteri, kitap ve şarkıdan anlıyoruz ki bir zamanlar farklı gelenekler nedeniyle kafası karışan bir düşünür, farkında olmadan, kendisinden yüzyıllar sonraki nesillerin diline etki etmiş.
Daha önce de bahsettiğimiz gibi artan dil ve kültür etkileşiminin bir sonucu olarak pek çok yer ve durumda kullanışlı olan bu deyim, zamanla yalnızca ”When in Rome…” şeklinde kullanılmaya başlamış. Bu kısa versiyonun tahminen ilk kullanımı ise 1930’da New York’ta oynanılan, Charles Faber’ın kaleme aldığı When In Rome adlı oyununda gerçekleşiyor.
KAYNAK
