En kadim mesleklerden biri olan çevirmenlik Türkiye’de ve diğer birçok ülkede meslekleşme adına zorlu ve sancılı bir yoldan geçti ve geçmeye devam ediyor. Ancak Türkiye’de çevirmenlik mesleğinin ulusal standartlarını ve yeterliliklerini belirleme çalışmalarını yürüten Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), İstanbul Üniversitesi ve diğer birçok paydaşın da katılımıyla uzun süren çalışmalar sonucunda Şubat 2019 tarihinde çevirmenlerin yüzünü güldürecek olan somut adımı atarak çevirmenlik alanına ait 6 adet taslak yeterliliği yayımladı ve bunları görüşe çıkardı.
İstanbul Üniversitesi, bu taslak yeterliliklerin hazırlanmasında koordinatörlüğü üstlendi ve Ağustos 2017’de MYK ile Çevirmen Yeterlilikleri Hazırlama Protokolünü imzaladı. Bunun yanı sıra eşgüdüm halinde çalışan diğer kurumlar arasında çeviri eğitimi veren en eski beş üniversite
- İstanbul Üniversitesi
- Bilkent Üniversitesi
- Boğaziçi Üniversitesi
- Hacettepe Üniversitesi
- Yıldız Teknik Üniversitesi
ve sektörde önemli yere sahip
- Çeviri Derneği
- Çeviri İşletmeleri Derneği
- Çevirmenler Meslek Birliği
- Türkiye Konferans Tercümanları Derneği
- Türkiye Yayıncılar ve Yayın Dağıtımcıları Birliği Derneği
olmak üzere çeşitli kurumlar yer aldı.
Yayımlanan 6 adet taslak yeterlilik ise şu şekilde:
- Yerelleştirme Çevirmeni (Seviye 6)
- Toplum Çevirmeni (Seviye 6)
- Özel Alan Çevirmeni (Seviye 6)
- İşaret Dili Çevirmeni (Seviye 6)
- Konferans Çevirmeni (Seviye 6)
- İrtibat Çevirmeni (Seviye 6).
Bu taslaklarda inceleyeceğimiz olan husus ise Türkiye’de çeviri sektöründe büyük bir eksiklik olan Çevirmen Belgelendirme/Sertifikasyon kriter ve kurallarının belirlenmiş olmasıdır.
Bu yeterlilik sınavının içeriğinden önce sınav şartlarından bahsetmek siz okurlarımızın zihninde bir çerçeve oluşturmak adına faydalı olacaktır. Öncelikle, çevirmenleri bekleyen muhtemel yeterlilik sınavında çevirmenin ana dilinin Türkçe olduğu kabul ediliyor ve herhangi bir dil yetkinlik belgesi istenmiyor ancak Türkçe dışındaki diller için bu yetkinlik belgesini sunmak bir zorunluluk.
Başvuru formunda adayın hangi dil yönünde çeviri yapacağını belirtmesi gerekiyor. Örneğin, bir aday dilerse yalnızca İngilizce>Türkçe çeviri yönünde dilerse de her iki yönde yeterlilik belgesi alabiliyor. Aday, çeviri yapacağı metni kendisine sunulan alan grubundan seçebiliyor. Bu alan grupları ise şöyle:
1) Fen Bilimleri, Matematik, Mühendislik, Ziraat ürünleri, Orman ürünleri, Su ürünleri
2) Filoloji, Dil, Kültür, Felsefe, Eğitim, Tarih, Psikoloji, İlahiyat
3) Hukuk, İdari bilimler, Uluslararası İlişkiler
4) Sosyal bilimler, İnsan bilimleri, İktisat, İşletme
5) Tasarım, Mimarlık, Planlama, Güzel Sanatlar
6) Sağlık, Spor.
Aday, bir gruptan istediği alt alanı belirtebilecek ve böylece de sınavda kendi seçtiği metinden sorumlu olabilecektir. Ayrıca, belgeyi almaya hak kazanan adayın Yeterlilik Belgesi’nde dil kombinasyonu ve sınavda sorumlu olduğu özel alan belirtilecektir. Belgelendirmenin yapısından bahsetmek gerekirse, bu belgenin 3 farklı birimden oluşacağını söylemeliyiz. Bir çevirmen adayı, yeterlilik belgesini alabilmek için şu üç farklı birimin tümünde başarılı olmak zorunda:
A1) İş sağlığı ve güvenliği, çevre koruma
A2) İş organizasyonu ve çeviri öncesi hazırlık yapmak
A3) Çeviri yapmak, kontrol etmek ve değerlendirmek.
Aday, A1 ve A2 birimlerinin sınavlarına gerekli dinlenme süresi verilerek ardışık olarak girerken A1 sınavı ayrı yapılacak ve her bir birim ayrı ayrı değerlendirilecektir. Ayrıca eğer aday, birimlerin hepsinde başarılı olamazsa Yeterlilik Belgesi alma şartını taşıyamacak ve bunun yerine başarılı olduğu birimler için Birim Başarı Belgesi verilecektir. Bu belgenin geçerlilik süresi ise 6 ay olacaktır. Birimlerin hepsinde başarılı olduğu takdirde alacağı Yeterlilik Belgesi’nin süresi ise 5 yıldır. Belgenin alınma tarihinden itibaren çevirmen 2. yılın sonunda veya 3. yılın başında Sınav ve Belgelendirme Kuruluşu tarafından gözetime tabi tutulacaktır. Bu gözetimde söz konusu kuruluşun hazırladığı Gözetim ve Hizmet Bildirim Formu çevirmenin çalıştığı iş yeri, eğer serbest çalışıyorsa müşterileri tarafından onaylanmalıdır. Bu gözetimin sonunda çevirmen yetersiz bulunursa belgesi askıya alınır. Çevirmen, belgesinin geçerlilik süresi dolduğunda bu belgeyi yeniletmek için 5 yıl içinde yaptığı işleri içeren birtakım belgeyi sunmak zorundadır.
A1) İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ, ÇEVRE KORUMA YETERLİLİK BİRİMİ
Bu birimde adaylar yalnızca 10 sorundan oluşan teorik bir sınavdan sorumlu olur ve adaya soru başına yaklaşık 1 ila 1.5 dakika verilir. Sınav çoktan çok seçmeli ya da tek seçmeli olabilir ve soruların en az %70’ine doğru cevap veren çevirmen adayları başarılı kabul edilirler.
A2) İŞ ORGANİZASYONU VE ÇEVİRİ ÖNCESİ HAZIRLIK YAPMAK YETERLİLİK BİRİMİ
Bu birimde hem teorik hem performansa dayalı olmak üzere iki farklı sınav vardır. Sınavda adaya yukarıda belirtilen alan gruplarından seçtiği iki alan metni verilir ve sınav boyunca bu metinden sorumlu olur. Verilen metinler üst düzey alan bilgisi içermez fakat alan bilgisine ve terimcesine aşinalığı gerektiren metinlerdir. Adaylar kendilerine tahsis edilen bilgisayarları kullanabilir.
Bu birimin performansa dayalı sınavında aday seçtiği iki metni inceler, ayrıntılı bir iş tanımı sunar ve bunların sonunda isterse kağıda isterse bilgisayara not alabilir ve bu notları gerekli yerlerde kullanabilir. Ayrıca seçtiği metne ek olarak adaya bir kapak yazısı verilir. Kapak yazısında metinlerin tarihi, bağlamı, kime/nereye ait oldukları (metnin yazarı veya göndericisi) belirtilir. Seçtiği metne göre terimce ihtiyacı olup olmadığını saptar. Çevirmen adayı, kendisine sunulan metinleri çözümledikten sonra aldığı çeviri öncesi kararları ışığında çeviri sürecini nasıl ele alacağını ve yürüteceğini açıklayan bir iş planı sunar. Bu sınavın süresi 40 dakikadır. Adayın ayrıca çeviri belleğinin özelliklerini ve bunun nasıl kullanılacağını açıklayacağı bu sınav sonunda 30 dakikalık bir ara verilir ve ardından teorik sınava geçilir.
Bu birimin teorik sınavında adaya en az yarısı açık uçlu olmak üzere en az 10 soru sorulur ve soruların her biri eşit puan ağırlığına sahip olur. Bu sınavın süresi 80 dakikadır ve başarılı olunması için sorulan soruların %75’ine doğru cevap verilmesi gerekir. Bu birimin ardından ise 1.5 saatlik bir ara verilerek A3 birimi sınavına girilir.
A3) ÇEVİRİ, KONTROL VE DEĞERLENDİRME YETERLİLİK BİRİMİ
Bu birimde de teorik ve performansa dayalı olmak üzere 2 farklı sınav bulunur ve bir önceki birimde olduğu gibi önce performansa dayalı sınav ardından teorik sınav yapılır.
Aday tek yönde çeviri yapacaksa bir metinden, iki yönde çeviri yapacaksa iki metinden sorumlu olur. Daha önce seçilen ve yaklaşık 1000 kelimeden oluşan metnin yaklaşık 200 kelimelik kısmı Değerlendirme Komisyonu tarafından işaretlenir ve adaydan bu kısmın çevrilmesi beklenir. Her bir metnin çevrilmesi için çevirmen adayına tanınan süre 50 dakikadır. Çevirmen bu sürede metnin tamamını çeviremezse çeviremediği kısımlar kelime hesabı yapılarak tam nottan düşürülür ve buna göre bir değerlendirme yapılır. Adaya çeviri sürecinde kullanacağı ve içinde çeviri için gerekli yazılımların olduğu bir bilgisayar verilir. Bilgisayar çevrimiçi kullanıma açıktır ancak adayın sosyal medya ve e-posta gibi araçları kullanması yasaktır ve bilgisayar bu kullanımlara kapalıdır. Ayrıca, Sınav ve Değerlendirme Kuruluşu çevrimdışı dijital ya da basılı kaynağı bu bilgisayarda bulundurmak zorundadır. Performans sınavının ardından 30 dakikalık bir ara verilir ve ardından teorik sınava geçilir.
Teorik sınavda çevirmen adaylarına tek yönde çeviri durumunda bir metnin, iki yönde çeviri durumunda iki metnin değerlendirilmesi istenir ve her bir metnin değerlendirilmesi için verilen süre 30 dakikadır. Bu birimin performans sınavında yaptığı çeviriyi göz önüne alarak bir değerlendirme yapacak olan adaya en az yarısı açık uçlu olmak üzere en az 10 soru sorulur ve bu sorular eşit puan ağırlığına sahiptir. Bu sınavda aday, çeviride karşılaştığı sorunları tanımlar ve başvurduğu çözüm yollarını açıklar. Çeviride başvurduğu bilgi kaynaklarını ve bunları nasıl kullandığını açıklamak zorunda olan çevirmen adayı aynı zamanda çeviride alan uzmanıyla birlikte gözden geçirilmesi gereken noktaları belirtir.
İstanbul Üniversitesi’nin koordinatörlüğü ile sektördeki diğer paydaşların katkılarıyla hazırlanan yeterlilik taslağının ve muhtemel çevirmen sertifikasyon sisteminin çeviri dünyası, çeviriye gönül verenler ve her biri bir düşünce emekçisi olan tüm meslektaşlarımız için önemi oldukça büyüktür. Meslekleşme adına atılan en somut adımlardan olan taslak yeterliliklerin ilgili merciiler tarafından en yakın zamanda onaylanmasını canı gönülden bekliyoruz. Sektördeki her bir paydaşın rol alarak katkı sunduğu bu süreçte çevirmenlere düşen asıl görev ise bu somut adımların umudu ve ışığıyla ve gerekli meslek odalarının kurulmasıyla daha da çok kenetlenmeleri, meslek adına örgütlenmeye daha da kuvvetli bir şekilde çabalamaları gerektiğidir.
Kaynakça
Özel Alan Çevirmeni Taslak Yeterlilik – İstanbul Üniversitesi
Eşgüdüm Grubu – Youtube
Diğer Taslak Yeterlilikler – İstanbul Üniversitesi
