Çeviri Blog herkese iyi haftalar diler!
Bu haftanın kelimesi; ‘gösterişsiz, sade yaşayan kişiler’ için kullandığımız ”kalender meşrep”.
Yaptığımız anket sonucunda etimolojisi en çok merak edilen bu ifadenin kökenine gelin hep birlikte bakalım.
Kelime grubu Farsça’dan gelen kalender (قلندريّ ) kelimesi ile Arapça ‘yaradılış, huy, tabiat, mizaç’ anlamlarına gelen meşrep (مَشْرَب ) kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Bazı kaynaklarda birleşik isim olarak gösterilse de iki kelime arasında bir boşluk olacak şekilde yazılmalıdır.
Türk Dil Kurumu sözlüğünde kalender meşrep, kelime anlamı bakımından ‘düşünce ya da davranışlarında kalender olan kimse’ anlamına gelmektedir. Bu tanımdan yola çıkarak da ifadeyi anlamak için ‘kalender’ kelimesinin anlam ve tarihçesine bakmamız gerekir.
Evliya Çelebi Seyahatname’sinde de geçen kalender kelimesi, gösterişsiz, sade yaşayan, dünya malında gözü olmayan, alçakgönüllü, özensiz giyimli kimse için kullanılır.
kalenderî “toplumsal normlara kulak asmayan, derviş” [ Evliya Çelebi, Seyahatname, <1683]
öz lehce-i mahsūsiyle xaltiyāt-i ḳalenderī kelimātlar iderdi
Kalenderi قلندريّ ismi, kalenderiyye isminden القلندريّة yani kalenderi bir hayat tarzını benimsemiş çeşitli tasavvufi zümrelerin ortak adından gelmektedir.
‘’Dünyayı ve dünyevî değerleri umursamayan, içinde yaşadıkları toplumun, toplumsal düzenin inanç ve geleneklerine karşı çıkan, bunu kılık kıyafet, tutum ve davranışlarıyla gündelik hayatlarına da yansıtan sûfîlere kalender, bunların temsil ettiği tasavvufî zümrelere de genel olarak kalenderiyye veya kalenderîlik adı verilmiştir. Kalenderin Farsça’da “iri yarı, kaba” anlamındaki kalanter (Türkçe’de kalantor) veya Grekçe aynı anlamda kaletoz kelimesinden geldiği ileri sürülmüştür. Kelimenin Farsça kalan sözcüğüyle ender ekinden oluştuğu ve “ağır yük taşıyan, ağır yük altına girmiş bulunan” mânasına geldiği yahut Arapça ekall kelimesiyle Farsça ender ekinden teşekkül ettiği ve “az, önemsiz” anlamında kullanıldığı kaydedilmektedir. Farsça tarihî metinlerde genellikle “rind, ayyâr, derviş” mânasına gelen kelimenin kökeni üzerinde kesin bir görüşe varılamamıştır. Öte yandan kalenderin Sanskritçe “töreyi bozan” anlamındaki kâlândâradan Farsça’ya geçtiği, kendi kabilesinin dışında bir kızla evlenen eski Hint yogilerine kalender denildiği, zamanla bu kelimenin Hintli ve İranlı dervişler arasında nefsi terbiye etme bağlamında özel bir anlam kazandığı ve bu derviş topluluğuna kalenderiyye denildiği de ileri sürülmüştür. Kalenderîlik üzerinde yapılan çalışmalarda da akımın geniş ölçüde eski Hint ve İran mistik akımlarından etkilenmiş olabileceğine dikkat çekilmiştir.1’’
< öz (Ar) ḳalandarī قلندريّ 11. yüzyılda İran’da ortaya çıkan derviş tariki, Bektaşiliğin müfrit kolu
3. Gözüñ üstinde ḳaşuñ var dime hergiz kimseye
4. Gel ḳalender-meşreb ol her şaḫṣa dervḭşāne baḳ
Hayretî Divanı, 16. Yy. Gazel, 188
KAYNAK
