Her ay bir yapay dili tanıttığımız yazı dizimizde bu ay Toki Pona’yı ele aldık. Yapay bir dili, kısaca, belirli bir amaca hizmet etmek üzere veya belirli kriterlere göre kişi veya kişilerce oluşturulan dil olarak tanımlayabiliriz. Özellikle son yüzyılda popüler kültürde yer edinen bazı film ve kitaplar için oluşturulan yapay dillerin hayranları da azımsanamayacak kadar çok. Toki Pona diğer yapay dillere göre nispeten yeni bir dil ancak basit kuralları ve amaçladığı hedeflerler onu diğerlerinden farklı kılıyor.
Yapay dillere özellikle romanlarda daha fazla rastlıyoruz. Daha önce kaleme aldığımız, Suzette Haden Elgin tarafından kadınlar için oluşturulan Láadan dili ya da George Orwell’ın 1984 romanında kullandığı Yenisöylem dili bunlardan yalnızca birkaçı. Bir önceki ay bahsettiğimiz Yenisöylem dili, dilin düşünceyi kontrol etmek için başlıca bir araç olarak kullanılabileceğini gösteren eşsiz bir örnekti. Toki Pona ile Yenisöylem dillerinin hizmet ettiği amaç hemen hemen aynı fakat ‘’niyetleri’’ farklı. Yenisöylem, kitleleri kontrol etmek için kullanılırken, Toki Pona düşünceyi ve iletişimi sadeleştirme amacıyla felsefi bir dil olarak tasarlanmıştır.
Kanadalı dilbilimci Sonja Lang tarafından oluşturulan Toki Pona’nın taslak hali ilk olarak 2001’de çevrimiçi olarak yayımlanmış ve 2014’te ise tam hali Toki Pona: The Language of Good ismiyle yayımlanmıştır. Dili konuşan kişi sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, bu dile ilgi duyanlar, genel olarak sosyal medya, forumlar ve bazı internet siteleri üzerinden etkileşim kurarak dili öğreniyorlar. Dilin oluşturulma hikayesi ise bir hayli ilginç. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere Sonja Lang, Toki Pona’yı ilk olarak 2001’de yayımlıyor ve onunla birlikte dili öğrenip konuşmaya başlayanlar Yahoo üzerinden iletişime geçip bir grup kuruyorlar. 2009’a kadar kullandıkları bu grupta üyeler dilin gelişimi üzerine kafa yoruyor ve değişiklikler öneriyorlar. Toki Pona’yı konuşanlar arttıkça, Sonja Lang dili ‘’törpülemek’’ ve geliştirmek için topluluk üyeleriyle birlikte çalışıyor ve son olarak da 2014’te en son halini yayımlıyor.
Toki Pona; 9 sessiz, 5 sesli olmak üzere 14 Latin harfinin ve 125 kelimenin kullanıldığı minimalist bir dil ve Sonja Lang bu dili oluştururken Taoist felsefeden ilham almış. Başlıca amacı ise çok az şeyle çok fazla anlamın ifade edilmesini sağlamak ve pozitif düşünceyi artırmak denilebilir. Herhangi bir kültürde herhangi bir dili konuşan kişinin, kelimeleri kolay bir şekilde telaffuz edebildiği ve öğrenebildiği bu dil, insanların düşünce sürecindeki karmaşıklığı ortadan kaldırmasına da yardım etmeyi amaçlıyor. Toki Pona’nın anlam olarak kelime kökenine indiğimizde birçok dili görebiliyoruz. Toki Pona anlam olarak İyinin Dili anlamına geliyor ve Tok Pisin[1] dilindeki toki (dil) kelimesi ile Esperantodaki bona fiilinden türetilen pona (iyi/basit) kelimesi ile oluşturulmuş. Bunun yanı sıra karma bir dil olan Toki Pona, kelime haznesinde İngilizce, Fince, Gürcüce, Esperanto, Hırvatça gibi birçok dilden türetilmiş kelimeler barındıyor.
Grafik, Wikipedia’dan alınmıştır.
Yalnızca 125 kelimeyle iletişimin kurulduğu bu dilde bağlam en önemli role sahip. Örneğin; moku kelimesi hem yemek hem de içmek anlamlarına geliyor. Bu kelimenin kullanıldığı bir cümlede ifade edilmek istenen anlamı sonuç olarak hem nesne hem de bağlam belirliyor. Bunun yanı sıra, kelime sayısı az olmasına rağmen belirli bir anlam ifade edilmek istendiğinde birleşik kelimeler kullanılıyor. Örneğin, Toki Pona’da müzik kelimesi için bir kelime bulunmuyor. Müzik diyebilmek için ses anlamına gelen kalama ile sanatsal, eğlenceli vb. anlamlara gelen musi kelimelerinin birleşimi olan kalama musi (eğlenceli/sanatsal ses) demeniz gerkiyor. Aynı örneği arkadaş kelimesi için de verebiliriz. Toki Pona’da arkadaş kelimesi tıpkı müzik kelimesi gibi ince bir anlama sahip. Arkadaş demek için jan (insan, kişi) ve pona (iyi, canayakın vb.) kelimelerinin birleşimi olan jan pona (iyi insan) kelimesi kullanılıyor.
Ayrıca, Toki Pona’da herhangi bir cinsiyet ayrımı belirten kelime bulunmuyor. Örneğin, ona kelimesi erkek, kadın ve cansız varlıklar için üçüncü tekil şahıs olan o anlamına geliyor fakat cinsiyet belirtilmek istenildiğinde erkekler için mije, kadınlar içinse meli ekleri kullanılabiliyor. Buna ek olarak, tekil ve çoğulluk kavramları da yok. Ancak, bir şeyin çoğul olduğu durumlarda isteğe göre çok anlamına gelen mute kelimesi kullanılabiliyor.
[1] Papua Yeni Gine’de konuşulan karma bir dil.
Kaynakça:
Toki Pona – Wikipedia
Toki Pona: ”The Language of Good” – Youtube/Langfocus
Tok Pisin – Wikipedia
(*) Toki Pona’nın dilbilgisi üzerine verilen örnekler Langfocus isimli Youtube kanalındaki videodan alınmıştır.
