Amerika Dil Topluluğu, 2015 yılının Ocak ayında ‘’they’’ sözcüğünü yılın kelimesi seçmişti. İngilizcede diğer kelimelere kıyasla sonradan popülerleşen ‘on fleek’ (güzel, hoş) ve ‘ammosexual’ (silah fetişizmi) gibi ifadeler varken sıradan bir özneye böyle bir ayrıcalık gösterilmesi şaşırtıcı gelebilir.
Ancak bu kelime, sıradan bir çoğul özne yönüyle yılın kelimesi seçilmemişti elbette; cinsiyet belirtmeksizin tekil kullanıma da sahip bir özne olan ‘they’, İngilizce’nin cinsiyet bağlamında kültürel yeni yaklaşımını simgeliyordu.
Yeni Bir Unvan: ‘Mx.’
Resmi yazılarda kişilere hitap ederken nezaket unvanları kullanıyoruz. İngilizcede bu unvanlar; Miss, Mrs. ve Mr. olmak üzere üç tanedir. 20. yy’da pek çok kadın, medeni duruma gönderme yapan ‘Miss’ ve ‘Mrs.’ unvanlarını kadınlar için tek bir unvan olacak şekilde ‘Ms.’ unvanına dönüştürmek için mücadele etti.
Günümüzde de buna benzer şekilde hiçbir cinsiyete ait olmayan bir unvanın kullanımı söz konusu: ‘’Mx.’’
‘’Mx.’’ unvanı 2015 yılında Oxford Sözlük’te yerini alırken, The New York Times da kılavuzuna resmen dahil etmemekle birlikte yazılarında bu unvana yer verdi.
Tarafsız Bir Söylem Bulma
Dilbilimciler, her iki cinsiyeti de niteleyen özneleri ‘’epicene’’ (cinsiyetsiz/ ortak cinsli) olarak adlandırmaktadır. Pek çok dil, cinsiyetsiz öznelere sahip. Örneğin, Çincede üçüncü şahıs zamiri olarak ‘ta’ ya da Türkçede ‘o’ kullanılmakta ve cinsiyet belirtmemektedir.
Pek çok kişi, aynı durumun İngilizcede de uygulanması taraftarı. Öyle ki metinlerde ‘’If anyone wants to sign up, he or she must..’’ şeklinde uzatılmak zorunda kalınmış ifadeler görüyoruz. Önerilen cinsiyetsiz kelimelerden bazıları ise şöyle: ze, xe, zhe, per,..
‘’One’’ kelimesi uzun süredir kullanımda olan ve hali hazırda kullanışlı da olan bir çözüm gibi görünüyor. Kullanışlılığını tartışmalı kılan nokta ise resmi bir söylemi olması ve bazı bölgelerde üçüncü tekil şahıstan ziyade ‘ben’ öznesini belirtmesi; ‘’It was a good restaurant, but one wishes that better side dishes had been presented.”
Hukuki metinler açısından bakıldığında, birçok çevirmen, ‘he’ öznesinin genel ve tarafsız bir anlam taşıdığını iddia ediyor. Ancak bu, o kadar da tatmin edici bir neden değil. Zira ‘he’ kelimesi ‘human’ (insan) anlamında genel bir kullanıma sahip olsa da (örn: ‘’Anyone filing this form must sign his name”), ‘she’ sözcüğü ile dilbilgisel bir karşıtlığa sahip. (örn: “Anyone fathering a girl must list his name on the form.”)
Bunun da ötesinde, büyük bir çoğunluk, eril bir zamirin tüm bireyler için ‘varsayılan’ konumunda olmaması gerektiğini savunuyor. Bu durum, özellikle, İspanyolca gibi birçok cinsiyetten bireyin bulunduğu grupların dahi eril kelimelerle belirtildiği dillerde söz konusu.
Üçüncü Tekil Şahıs Alternatifi: ‘They’
İngilizcede cinsiyete yönelik bu tür çıkmazların çözümüne yönelik olarak cinsiyet belirtmeyen ancak çoğul olan zamir ‘they’ önerildi. Aslında bu zamirin tekil özneler yerine kullanımı yeni bir şey değil; Austen, Dickens ve hatta Shakespeare’in eserlerinde bile görülüyor.
Öyle ki bugün bile ‘they’ zamiri tekil haliyle yaygın bir kullanıma sahip olup, en belirgin örneğini Facebook’un 2014 yılında aldığı kararda görmüştük: Bir arkadaşımızın doğum gününü kutlamamızı öneren bildirim “Tell them happy birthday!’’ şeklinde olacaktı.
‘They’ sözcüğü, önerilerin de ötesinde, resmi olarak üçüncü tekil şahıs zamiri olarak kullanımda bulunuyor; Washington’ın en büyük ve en eski gazetesi The Washington Post editörleri, söz konusu kelimenin tartışmalı halini benimsemiş durumda.
Cinsiyet Kavramı ve Dil
‘They’ zamirinin tekil kullanımına yönelik tartışmalar, bazı kelimelerin diğerlerine göre anlam ve algı açısından ne kadar değişebildiğini ve insanların bu durumu ne kadar çabuk kanıksayabildiğini gösteriyor.
Bazı sözcük türlerinin kolayca yeni ekler ve anlamlar kazanması dilin doğasında vardır. İsim, fiil ve sıfatlar kolayca türetilebilirken; açıkladıkları şeyler için sınırlı sayıda diziliş bulunduğundan bu durum edatlar ve bağlaçlarda farklıdır.
İnsanları sınıflandırma şeklimizin genellikle kadın-erkek ve tekil-çoğul olarak sınırlı olması nedeniyle zamirler de yukarıda bahsettiğimiz anlamsal türetimi zor kelime grubuna girmektedir.
Sosyal bağlamda bireyleri sınıflandırmanın en kolay yollarından birisi cinsiyete dayalı sınıflandırmadır. Bugün pek çok dil de zamirlerinde bu ayrıma sahip olmasına rağmen söz konusu zamirlerin karşıtlığı gitgide kaybolmaktadır.
Diğer yandan ise sabit bir cinsel yönelim ve kimlikten uzaklığı tanımlayan ‘gender-fluidity’ algısı her geçen gün biraz daha kabul gördüğü için cinsel tercihleri farklı bireylere ithafen konuşmalarda esnek kelimelere sahip olmak sosyal yaklaşımı daha kolay ve saygılı kılacaktır. Bireylerin cinsel yönelimlerine saygı duyma zorunluluğumuzu göz önüne alırsak, kalıplaşmış etiket niteliğindeki kelimelerin anlamsal dönüşümü normal karşılanabilir.
Kelime ve gösterileni arasındaki esneklik arttıkça bireyleri sınıflandırmadan iletişim kurabilmek de mümkün olacaktır. Hâlihazırda pek çok yer ve toplumda cinsiyetsiz tekil zamir konumundaki ‘they’ kelimesine ek olarak ‘Mx.’ unvanının da yakın gelecekte benzer işleve sahip olması beklenilmektedir.
Kaynakça
