Peter Parker’ın May Halası… Halası mı?

Peter Parker ile kan bağı olanın May Hala mı yoksa Ben Amca mı olduğunu hiç merak ettiniz mi?

Biz de yakın zamana kadar üstüne düşmemiştik ancak bir tartışmada lafı açılınca çok merak edip araştırdık.

Öncelikle kendi aramızda yaptığımız mini ankette fark ettik ki hepimiz Peter Parker’ın akrabasının May Hala olduğunu düşünüyoruz.

Peki ya sizin fikriniz ne?

May Hala diyenleri şöyle alalım ve gerçekler ile yüzleşelim. :)

Peki neden Peter’ın öz amcası Ben Amca iken hepimiz May Hala ile akraba olduğunu düşündük?

Aslında yanıt çok basit: çeviriden dolayı! ‘Aunt May’ çevrilirken muhtemelen May Hala’nın May Teyze’den daha hoş duyulduğu düşünülerek ‘hala’ kelimesi tercih edildi. Ancak biz, babamızın kız kardeşi olmayan kimseye hala demiyoruz. Amca ise akraba olmasalar da erkek büyüklerimize karşı kullandığımız bir hitap. Bu yüzden Peter Parker’ın May ile akraba olduğunu, Ben’e ise enişte yerine amca demeyi tercih ettiğini düşünüyoruz.

Çevirinin hikâyeyi algılayış biçimimizi bu kadar değiştirmesi sizce de büyüleciyi değil mi?

Şimdi bu duruma çeviri ve kültür penceresinden bakalım…

Çeviri denildiği zaman aklımıza gelen ilk kavramlardan bazılarının kültür, kültürlerarası iletişim, kültürlerarası aktarım, vb. olabileceği artık su götürmez bir gerçek haline gelmiştir. Çeviri yapmaktan kastedilenin, karşımıza çıkan kelimeleri hedef dile birebir aktarmaktan ziyade hedef kültürdeki okuyucu ve dinleyicilerin de aynı eser veya çalışmadan kaynak kültürdeki okuyucu ve dinleyiciler kadar anlam çıkarabilmesi, fayda sağlayabilmesi olduğuna çok kez değinilmiştir. Çeviriye bu düşüncelerle yaklaşmamız halinde de yukarıdaki May Hala/Teyze örneğinde olduğu gibi çeviri hataları ortaya çıkmayacaktır. Çünkü önemli olan o an “aunt” kavramının hedef dilde herhangi bir şekilde kendisine karşılık bulması değil, Peter Parker’ın May Teyze/Hala ile nasıl bir akrabalık ilişkisi olduğunu hedef kitleye doğru bir şekilde aktarmaktır.

Peter Parker ve May Teyze/Hala örneğinden de kolaylıkla ulaşabileceğimiz gibi kültürler değiştikçe aile ve akrabalık ilişkilerine olan bakış açıları, dolayısıyla bu ilişkilere mensup kişilerin adlandırılma biçimi de değişebilir. Bunun en klasik ve yıllardır karşımıza çıkan örneği de Türkçede bulunan “teyze/hala/yenge” kavramlarının İngilizcede sadece “aunt” kavramı ile veya Türkçede bulunan “amca/dayı” kavramlarının İngilizcede sadece “uncle” kavramı ile karşılanmasıdır.

En bilinen örnek bu iki dil çiftimize ait olsa da başka kültürlerde de benzer durumlar söz konusu olabilir. Örneğin, Kazakların akrabalık ilişkilerine bakacak olursak, baba tarafından, anne tarafından ve eş tarafından akrabaların yer aldığı üç akraba grupları vardır ve baba tarafından akrabaların yer aldığı gruba “öz akrabalar” ismini vermişlerdir. Ayrıca dillerinde akrabaların her grubu için kendi adlandırma sistemleri vardır ve akrabalarını sayarken ilk olarak kendilerinden başlarlar, ardından öz akrabalarının yer aldığı baba tarafından akrabaları gelir, onun ardından anne tarafından akrabalarını saydıktan sonra en son eşi tarafından akrabalarını sayarlar.

Buna benzer bir durumu Rus ve Azeri kültürlerinde de görmek mümkündür. Örneğin Türkçede “kaynana, kayınvalide” denildiğinde gelinin annesinden mi yoksa damadın annesinden mi bahsedildiğine dair net bir yargıya varamayız. Fakat aynı durum Rus kültüründe söz konusu olduğunda bahsedilen kişinin gelinin annesi olduğu yargısına varılırken, Azeri kültüründe damadın annesi olduğu yargısına varılmaktadır.

Gelin, Rusçadan Azericeye bir çeviri yaptığımızı ve metinde de “kaynana, kayınvalide” kavramının geçtiğini düşünelim. Kültürlerarası bu farklılıkları göz ardı etmemiz durumunda ortaya çıkan sorun ufacık tefecik bir kaynanadan ziyade, atıfta bulunulan, bahsedilen kişinin tamamen değişmesidir. Yani tıpkı yukarıdaki örnekte olduğu gibi Zavallı Peter kan bağı ile amcasına değil de amcasının karısı May Teyze’ye bağlı oluverir. Ya da söz konusu olan kişi gelinin annesiyken, hedef kültürde gelinin annesi bir bakmışsınız damadın annesine dönüşüverir.

Çevirinin dayanılmaz büyüsü bize öyle olmadığını gösterse de sevgili May Hala, bizim biricik halamızsın ve kalbimizdesin. :)

Yasemin Topçu, Nevgül Şentürk ve Melis Pelin Molu ortak çalışmasıdır.

Kaynakça:

• Mini Anket, Çeviri Blog Yazar Ekibi
• Olena Kozan, editor. Kültürdilbilim, Temel Kavramlar ve Sorunlar. Ulusun Somut Kültürünün Dile Yansıması – Z.K AHMETJANOVA (çev.: S.ERTONGA) sf.113
• Olena Kozan, editor. Kültürdilbilim, Temel Kavramlar ve Sorunlar. Farklı Kültürlerin Dil Dünya Görüşü Bağlamında ‘Ev’, ‘Aile’, ‘Ocak’ Konseptleri – A.A. MAMEDGASANOVA (çev.: M.ÖZBERK) sf.133