Türk İşaret Dili ya da TİD, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetindeki işitme engellilerin kullandığı dildir. Kesin bir başlangıç tarihi bilinmese de Türk İşaret Diline dair ilk bilgiler 9. Yüzyıla dayanmaktadır.
Türk İşaret Dilinin Tarihçesi ve Gelişimi
- Fatih Sultan Mehmet döneminde sarayda ilk kez dilsizler görevlendirilmiştir.
- Kanuni Sultan Süleyman döneminde saray görevlilerinin işaret dili bilmesi zorunlu kılınmış, 17. Yüzyıla gelindiğinde işaret diliyle anlaşan, sayısı 60 civarı dilsiz sarayda görev almıştır.
- 1889 yılında Osmanlı Devletinde ilk defa saray dışındaki işitme engellilerin eğitimi için Dilsizler Mektebi açılmış, hem işaret diliyle hem de sözel olarak eğitim verilmiştir.
- 1923 yılında İzmir’de engelliler için okul açılmış ve sözel eğitim verilmiştir.
- 1944 yılında Süleyman Gök’ün girişimiyle Sağır Dilsiz ve Körler Okulu açılmış, 1953 yılında Milli Eğitim Bakanlığına devredilmiştir. Bu tarihten sonra, işitme engellileri konuşturmaya yönelik çalışmalar arttırırken Türk İşaret Dilinin kullanımından vazgeçilmiş ve sözel eğitim yaygınlaştırılmıştır.
- 1984 yılında TRT televizyonda İşitme Özürlüler Haber Bültenini Türk İşaret Dili ile yayımlamıştır.
Dünyada da 1880 yılında, Milano Kongresinde işaret diliyle eğitimden vazgeçilmiş ve sözel eğitime geçilmiştir. Fakat 1960’lardan sonra işaret dilinin öğretimi dünyada yeniden yaygınlaşmaya başlamıştır.
İlkler:
-
1995 yılında ilk kez Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Yetişkinler İçin Türk İşaret Dili Kılavuzu yayımlandı.
- 2005 yılında ilk kez Engelliler Kanununun 15. maddesiyle Türk İşaret Dili resmen tanınmış oldu. Türk Dil Kurumu, Türk İşaret Dilinin geliştirilmesi, sözlüğünün ve dil bilgisinin hazırlanması ile görevlendirildi.
- 7-8 Haziran 2007 günlerinde ilk kez Türk İşaret Dili Çalıştayı düzenlendi. Bu çalıştayda Türk İşaret Dili Parmak Abecesinin çift elle yapılması oy çokluğu ile kararlaştırıldı ve işaretler tek tek belirlendi, Türk İşaret Dili ile ilgili olarak çeşitli kararlar alındı.
Çalıştayın açılış günü olan 7 Haziran, oy birliğiyle Türk İşaret Dili Bayramı olarak kabul edildi.
Türk İşaret Dili Eğitimi ve Bu Alanda Yürütülen Çalışmalar
- Türk İşaret Dili Sözlüğü
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından okullardaki Türk işaret dili sözlüğü ihtiyacını karşılamak amacıyla hazırlanan Türk İşaret Dili Sözlüğü, 1986 kelime ve deyim içermektedir. Sözcüklerin anlam karşılıkları değil kavramların işaret dilindeki karşılıkları verildiği sözlükte ellerin ve parmakların aldığı biçimler ve hareketlerin yönü anlatılarak işaret dili öğretiminde kolaylık sağlanması hedeflenmektedir. Her kelime için resim ve el biçimi de ayrıca verilmektedir. Hem basılı hem de ağ ortamında kullanıcıların hizmetine sunulan sözlük, kullanıcıların eleştiri ve ihtiyaçları doğrultusunda ağ ortamında sürümünü yenileyecektir.
- Türk İşaret Dili Araştırma Projesi
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen projeyle işaret dilinin,
-Ulusal ve standart bir dil haline getirilerek bölgeler arası farklılıkların (lehçe) betimlenmesi
-Türk İşaret Dili sistemi ile ilgili bilimsel çalışmalar için ülke veri tabanının oluşturulması,
-Toplanan veriler doğrultusunda Türk İşaret Dili dil bilgisi kitabının hazırlanması ve yayımlanması amaçlanmaktadır.
- Türkiye Sağırlar Milli Federasyonu
1960 yılında Türkiye’de yaşayan işitme engellilere karşı ayrımcılıkla savaşmak için kurulan Federasyon, 1964 yılında “kamuya yararlı” kurum statüsüne ulaşmıştır. Bu statüye sahip olmasıyla, Türkiye’de işitme engelliliğiyle alakalı en önemli organizasyonlardan biri olmuştur. Birleşmiş Milletler çatısı altında Dünya İşitme Engelliler Federasyonu, UNESCO, ECOSOC, ILO ve WHO organizasyonlarıyla işbirliği yapmaktadır.
- Türkiye İşitme Engelliler Spor Federasyonu
2000 yılında kurulan Federasyon, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü çatısı altında çalışmalarını sürdürmektedir. Federasyon’a bağlı 114 kulüp bulunmaktadır. Her yaştaki sporculara hizmet vermek için müsabakalarını Büyükler, Gençler, Ümitler, Yıldızlar Şampiyonaları ile kategorilere ayırmışlardır.
İşitme ve konuşma engelli insanlara yeri geldiğinde yardımcı olmak gibi bir insanlık vazifemizi yerine getirmek adına, işaret dili öğrenmek için belediyelere ve MEB onaylı kurslara başvurabiliriz. Bunun yanı sıra kimi üniversiteler de, öğrencilerine işaret dili kursu vermektedir.
Türk İşaret Dili Bayramımız kutlu olsun!
Kaynakça: Prof. Dr. Şükür Akalın
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
