Bir zamanlar sektördeki saygın bir işletmeci olan bir arkadaşıma, “İnsanın dik durmaya başlaması evrimde ne ise, çeviride de bilgisayar destekli çeviri (BDÇ) araçlarının icadı odur.” demiştim. Gerçekten de bu teknolojinin kullanılmaya başlaması, çevirinin emeklemekten yürümeye geçmesine, daha sonra koşmaya başlamasına yol açmıştır.
Bir çeviri işletmemin olduğu yıllardan, “kullandığı programlar” kısmında “… Office Programları” yazan çok sayıda özgeçmiş hatırlıyorum. Aslında her gün birkaç özgeçmişin geldiği bir işletmeye, içlerinde bilgisayar destekli çeviri (BDÇ) araçlarının sözü geçen o kadar az özgeçmiş gelmesine şaşırıyordum diyebilirim. Yurt dışından gelenlerde ise, neredeyse bunların kullanımından bahsedilmeyen bir özgeçmiş yoktu. Bu konuda ülkemizin çok çok geride olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Kişi başına düşen milli gelir ve benzeri göstergelere göre sıralamada bizden daha aşağılarda yer alan ülkelerde bu yazılımların, bırakın kullanılmasını, geliştirilip dünyaya satıldığını düşünürsek, durumumuz daha da acıklı olmaya başlıyor. Ekonomik olarak görece daha iyi durumda olduğumuz hâlde CAT yazılımlarının kullanım ve geliştirilmesindeki gerilik ancak sektördeki kurumsallaşma eksikliği ve çeviri sektöründeki kültürel nedenlere bağlanabilir. Ülkemizde tüm çeviri işletmeleri en fazla orta büyüklükte işletme düzeyindedir. Henüz sektörümüzde büyük bir işletmemiz yok. 2005 yılında Resmi Gazetede yayımlanan tanıma göre orta büyüklükte bir işletmenin en az 50 kişi çalıştırması ve en az 1 milyon TL yıllık ciroya (2005 yılı tanımı olduğunu unutmayalım) sahip olması gerektiğini düşünürsek, orta büyüklükte işletmelerimiz varsa bile, bunların sayısının bir elin parmaklarını geçmeyeceğini tahmin edebiliriz. İşletmelerin küçük olması ve sektörde örnek olacak büyük bir işletmenin olmaması, büyük şirketlerin kurumsal kültüründen beslenmeyi engelleyen ve küçük işletmelerin ufuklarını ve kurumsallıklarını sınırlayan bir durum olarak karşımıza çıkıyor. Kurumsallığın eksik olduğu işletmelerde ise teknoloji kullanımı önemsenmiyor, ilk yatırım maliyetleri nedeniyle erteleniyor ya da vazgeçiliyor. Aslında ilk yatırım maliyetleri için de şu anda çok elverişli çözümler getirilmiş durumda. Bunlara aşağıda kısaca değineceğim.
Kültürel nedenlere gelince, okumayı ve yazıp çizmeyi pek seven bir ülke olmadığımızı istatistiklerden biliyoruz. Teknolojik araçları kullanmamız için ya bedava ya da “havalı” olması gerekmesi ise komik olmaktan çok üzücü. İşte bunların sonucunda karşımıza “… Office programlarına hâkim” çevirmen özgeçmişleri çıkıyor. Sözlü çevirmen değilseniz, işinizin en önemli üç bileşeni okumak, zihninizde çeviriyi yapmak ve yazmak. Günümüz koşullarında belge üretimi de bilgisayarla yazarak yapıldığına göre, artık bir çevirmenin kullandığı programlardan biri olarak bir kelime işleme programını belirtmesi komik bir görüntü sergiliyor. İşletmelere bakıldığında da karşımıza benzer bir durum çıkıyor. Bir işletmeye iş başvurusu yapmak için gönderdiğiniz özgeçmişinizin altına hangi çeviri programlarını kullandığınızı yazdığınızda, bunları hayatında ilk kez gören çeviri işletmecileri olması sizi şaşırtmamalı.
Genel bazı bilgilerle devam edecek olursak, “bilgisayar destekli çeviri” kavramı, çeviri mesleğine uzak kişiler tarafından makine çevirisiyle karıştırılıyor. Bilgisayar destekli çeviri, bir metnin belirli bir algoritma ile “bilgisayar tarafından” çevrilmesi değil. Bu tanım “makine çevirisi” kavramına ait. Bilgisayar destekli çeviri kavramının temelindeki işlev ise,insan tarafından çevrilen metnin bilgisayardaki bir veri tabanında saklanması ve gerektiğinde tekrar kullanılabilmesi. Bu ayrımı daha ilk baştan belirtmek istedim ki,konuyu ilk kez okuyacak olanlar en başından bu metni doğru bir temelde okumaya devam etsin. Elbette, günümüzde gitgide hızlanarak gelişen teknolojiye paralel olarak bilgisayar destekli çeviri araçları artık temel işlevlerinden çok çok ötelere geçtiler ve çevirmenin verimliliğini artırmak için adeta birer performans makinesi olarak ortaya çıkıyorlar.
Peki, bir bilgisayar destekli çeviri aracı edinmeli misiniz? Bence günümüzde yazılı çeviri yapan çevirmenlerin en az % 90’ı bir BDÇ yazılımından az ya da çok fayda görecektir. Elde edilen fayda ilk başta çeviri yapılan alanla ilgilidir. Edebi çeviriler yapan kişilerin bu araçlardan çok az fayda sağlayacağını düşünebiliriz. Ancak yapılan işe oranla çok uygun fiyatlı, hatta tamamen ücretsiz BDÇ yazılımlarını kullanmak mümkün. Hemen hemen hiç yarar görülemeyecek bir alan ise, ülkemizde dil kullanımının en kötü örneklerini oluşturan resmi belgeler. Özellikle dava karar metinlerinde bir cümle başlar ve 2, hatta 3 sayfa boyunca devam edebilir. Böylesine kötü bir dil kullanımında insan beyni bile zorlanırken bir yazılımdan fayda sağlamak olanaksıza yakındır. Diğer çok yaygın alanlar olan teknik, tıp, bilgisayar yazılımı, oyunlar ve benzeri alanlarda çok fayda sağlayacağını söylemek mümkün. Aşağıda BDÇ yazılımlarının bazı işlevlerini tanıtmaya çalıştım. Bu özelliklere ve kullanım alanınıza göre edinip edinmeme kararını vermenize yardımcı olabileceğimi umuyorum. Her bir işlev hakkında genel bilgi sınırını geçmeyecek şekilde ayrıntılar verdim. Daha ayrıntılı bilgi için yazılımların üreticilerinin çevrim içi sayfalarına göz atabilir ya da bu konuda oluşturulmuş gruplara bakabilir, sorularınızı topluluğa sorarak yanıtlar alabilirsiniz.
- Çeviri belleğindeki tam ve bulanık eşleşmeleri otomatik olarak getirmesi:
Bu işlevi, bir BDÇ yazılımındaki en önemli özellik olarak görüyorum. Çevirinizi yaparken bir cümle etkin pencerede açıldığında, daha önce çevirisi yapılıp çeviri veri tabanına kaydedilmişse, bu çeviri ayrı bir pencerede otomatik olarak görünür. Cümle tamamen aynı olmayıp çeviri belleğindeki (çeviri veri tabanındaki) bir cümleye kısmen benzeyebilir. Buna “bulanık eşleşme” adı verilir. Bulanık eşleşmelerin hangi kısımlarının sizin açtığınız cümleden farklı olduğu ve benzerlik oranı yüzde olarak gösterilir. Tam eşleşmelerde benzerlik oranı % 100 demektir. Bunun faydası, hem önceki çeviriden yararlanarak zamandan tasarruf etmek, hem de çeviri veri tabanındaki çeviriyle tutarlılığı kolayca sağlamaktır. - Veri tabanı özelliğinin çevirilerin kaybolmasını önlemesi: BDÇ yazılımlarıyla çeviri yaparken, çevirdiğiniz her cümle onaylandığı anda çeviri veri tabanına (çeviri belleğine) kaydedilir. Bu kayıt özellikle uğraşılmadan silinmesi çok zor bir kayıttır, çeviri belleği dosyasının bulunarak silinmesi gerekir; bu da yanlışlıkla yapılması kolay olmayan bir işlemdir. Bu kayıtlar, herhangi bir sorun olup çeviri yaptığımız dosya silinir ya da hasar görürse, yeniden hedef metin alanına otomatik olarak doldurulabilir ve bazen günler süren yoğun emeğin kaybolması büyük ölçüde önlenir.
- Cümlelere ayırarak görünürlüğü artırmak: Kaynak metinde hangi cümledeydiniz? Özellikle yeknesak bir metinde başınızı diğer tarafa her çevirdiğinizde metnin neresinde olduğunuzu şaşırdığınız çok olmuyor mu? Üstelik arada sırada cümleleri atlamanız da cabası! Cümle atlamak çeviri işinde büyük bir kusurdur. Cümle atlarsanız kritik içeriği olan metinlerde başınıza ciddi işler açabilirsiniz. BDÇ yazılımları her cümleyi bir kutucuk ya da pencere içine alıp, kutucuğu ayrımsanması kolay bir renge boyayarak, ayrıca size çeviriyi yazmanız için boş bir kutucuk açarak hem görünürlüğü artırır hem de bu sayede cümle atlamanıza engel olur.
- Çevirmen tarafından metin düzenleme yazılımlarıyla kolayca düzenlenemeyecek dosya biçimlerini kolayca düzenlemeyi mümkün kılmaları: Zaman zaman hepimizin karşısına “olmayasıca” dosya biçimleri çıkabiliyor. Bu tip dosyaları bırakın açıp düzenlemeyi, görüntülemek için bile arama motorlarından görüntüleyici yazılımlar arıyoruz. Oysa BDÇ yazılımları günümüzde yirmi civarında farklı dosya biçimini destekliyor ve bunları BDÇ yazılımının içine aktardığınızda size alt alta ya da yan yana duran pencerelerin birinden okuyup diğerine çevirisini yazmak kalıyor.
- Belirli bir terimin ve/ya kalıbın çalışma kapsamında daha önce nasıl kullanıldığını görerek tutarlılığı artırmak ve korumak: Çeviride tutarsızlık çok önemli bir kalite sorunudur. Geçmişte “Tutarsız çeviri, çeviri değildir.” demiştim. Gerçekten, çeviride tutarlılık bu derecede önemlidir. Özellikle içerik tutarsızlığı, müşterinin ağır eleştirilerine hedef olmanıza neden olabilir. İşte bunu yaşamamak için, daha önce siz ya da başka bir çevirmen tarafından yapılmış olan çevirilerin birbirine uygun olması gerekir. Örneğin, aynı cümlenin çevirisi olarak metnin bir yerinde “Ayşe kahvesini keyifle yudumladı.” cümlesi, başka bir yerinde “Ayşe keyifle kahvesini yudumladı.” cümlesi geçerse, çok ciddi değilse bile bir tutarsızlık oluşur. Ancak, bu tür tutarsızlıklar çok ciddi boyutlara da varabilir. İşte bu sorunu yaşamamak için, BDÇ yazılımlarının ilk çıktıkları günlerden beri çeviri veri tabanında daha önce bir sözcüğün ya da öbeğin nasıl çevrilmiş olduğunu görebilmeyi sağlayan uygunluk araması özelliği bulunur. Yazımda olabildiği kadar yabancı sözcük kullanmamaya çalışıyorum ancak, herhangi bir karışıklığı önlemek amacıyla bu işlevin İngilizce karşılığının “concordance search” olduğunu belirtmek istiyorum.
- Sözlükçe eklenmesiyle terimsel hataların ve tutarsızlıkların önüne geçilmesi:Günümüzde teknik ve bilimsel metinlerin çoğalmasıyla artık terimlerin doğru ve tutarlı şekilde kullanılması çok büyük önem kazandı. Örneğin, bilgisayar yazılımıyla ilgili bir çeviri yapıyorsunuz. Karşınıza çıkan sözcüğün hem “klasör” hem de “dizin” olarak iki karşılığı olduğunu görüyorsunuz. Bunların ikisi de birbirine denk ifadeler. Birini seçiyorsunuz. İşte bundan sonra metnin ilerleyen kısımlarında unutma ya da dalgınlık sonucu diğer karşılığı kullanmamanız gerekiyor. Kullanırsanız bu, çevirinizde bir kalite sorunu olarak karşınıza çıkar. Bu durumda o terimi sözlükçeye ekleyip, o terimin geçtiği yerlerde işaretle belirtilerek ayrı bir pencerede daha önce kullandığınız karşılığın gösterilmesini sağlayabilirsiniz. Sözlükçeyi kendiniz, çalışırken oluşturabileceğiniz gibi, müşteri tarafından uygun bir dosya biçiminde verilen sözlükçeleri kullanarak da müşterinin taleplerine uygun bir çeviri üretebilirsiniz.
- Yazım denetimi kalite güvence denetimi ve “Regex”: BDÇ yazılımlarının öteden beri sunduğu en önemli özelliklerden biri çeviri kalitesinin biçimsel anlamda denetlenebilmesidir. Bu işlevin denetlediği kalite unsurları arasında sözcükler arasında art arda boşluk karakteri, cümle sonunda fazladan boşluk, cümle sonu noktalamada kaynak ve hedef metin arasında farklılık, sayıların, zaman ve tarihin doğru yerelleştirilmemesi ve hedef metne doğru aktarılmaması (sayıda yazım hatası çok sık rastlanan bir hatadır ve ciddi bir sorundur), sözlükçedeki terimlerin kullanılmaması, kaynak ve hedefin aynı olması, çeviri belleğiyle tam olmayan (bulanık) eşleşmelerin düzenlenmeden onaylanmış olması, tekrar eden cümlelerin çevirisinde tutarsızlık ve daha birçok kalite sorununu sayabiliriz. Bu denetimler ülkemizde pek fazla önemsenmese de uluslararası çeviri sektöründe oldukça önemseniyor ve kalite kontrolü yapılmaması büyük bir eksiklik olarak görülüyor. Yazım ve dilbilgisi denetimi de çoğunlukla yazılımların içinde bulunan standart özellikler. “Regular expressions” (düzenli ifadeler) sözcüklerinin kısaltması olan “Regex”, yazılım kodlama iş kolunda sıkça kullanılır. Bu ifadeler program kodu yapısındadır ve çeviride özel gereksinimleri tanımlamak ve kontrol etmek amacıyla BDÇ yazılımlarına yerleştirilebilirler. Örneğin, bir marka adının geçtiği bir cümlenin çevrisinde mutlaka “®” (tescilli marka) rumuzunun bulunması isteniyorsa bu çok kısa bir düzenli ifadeyle koda dönüştürülüp kalite kontrol sürecinde bunun da kontrol edilmesi sağlanabilir.
- Otomatik tamamlama: Muhteşem bir özellik olarak tanımlayabileceğim bu işlev, sözlükçedeki ya da belirlenmiş bir sözcük kümesi dosyasındaki sözcükleri ve sözcük gruplarını yazmaya başladığınızda, ilk birkaç harfi temel alıp bunlara uyan seçenekleri size sunarak yazmanızı kolaylaştırıyor ve olağanüstü zaman tasarrufu sağlıyor. Kullanacağınız sözcük kümesinin üzerine gelip gereken tuşa bastığınızda, bu küme çeviriye aktarılıyor. Böylece örneğin, “olduğunu kabul eder” sözcüklerini yazmak için yalnızca “old” yazmak yeterli olabiliyor.
- Kaynak metnin sayfa düzeninin korunması için ek bir çabaya gerek duyulmaması: “Tutarlılık” kavramı, çeviride sadece içerik bakımından değil, biçim bakımından da önemlidir. Yaygın olarak kullanılan kelime işleme yazılımlarıyla çeviri yapmaya çalıştığımızda, kaynak metnin sayfa düzenini sağlamak için çeviriye ayırdığımız zaman kadar hatta daha fazla zaman harcamamız gerekebilir. Üstelik grafik ağırlıklı bazı dosya türlerinin çevirisi söz konusu olduğunda, kelime işleme yazılımının özellikleri buna yetmeyebilir. Buna harcadığımız zamanı ve çoğu kez bu düzenleme için ücret alamadığımızı düşünürsek BDÇ yazılımlarının bizi bu düzenleme sorunundan kurtarması ve düzen olarak kaynak metin düzenini aynen korumamızı sağlaması çok önemli bir özellik.
- Bulutta çeviri: Son günlerde bulut bilişim kavramının yaygınlaşmasına paralel olarak bulutta çeviri de gelişti ve bulutta çalışan BDÇ yazılımları geliştirildi. Bulutta çalışan BDÇ yazılımlarının ortak özelliği, bilgisayarınıza herhangi bir yazılım yüklemenize gerek kalmadan, herhangi bir internet tarayıcıyla bir adrese gidip kullanıcı adınız ve şifrenizle sisteme girerek burada çeviriyi yapabilmeniz. Bu sayede bilgisayarınız yanınızda olmasa da herhangi bir bilgisayardan internete bağlanarak işinizi yapabilmeniz önemli bir avantaj. Çeviri dosyalarınızı yanınızda taşımanıza bile gerek yok. Onlar bulutta sizi bekliyor ve yaptığınız çevirileri kaydetmeseniz bile bulutta otomatik olarak kaydediliyor. Şimdilik bilgisayara yüklenen BDÇ programlarına göre biraz sınırlı işlevsellik sunsalar da, bu sınırlılık zaman zaman “sadelik” anlamına da gelebileceği için kullanıcı tarafından tercih sebebi olabiliyor. Bu yazılımların internet hızı arttıkça ve teknoloji ilerledikçe daha da gelişeceği ve bilgisayara yüklenen yazılımlara daha zorlu rakipler olacakları öngörülebilir. Diğer bir avantajı da bu yazılımların genellikle aylık abonelik temelinde fiyatlanması ve satın alınan programlar gibi bütçeyi zorlamaması.
- Aynı çalışmada birçok çevirmenin aynı anda çalışabilmesine olanak tanıması:Teknolojinin gelişmesine paralel olarak son yıllarda üretilen yazılı belge sayısındaki patlamanın yanı sıra, belgelerin hacimleri, yan ve dayanak belgeleri de oldukça yüksek hacimlere ulaşabiliyor. Internet sayfalarının hacimleri günden güne yükseliyor. Böylesine yüklü bir belgenin veya belgeler kümesinin tek çevirmen tarafından çevrilmesi ise, günümüzün yüksek hız gerektiren rekabet ortamına uygun olmayabiliyor. Bir şirketin geliştirdiği bir ürünü yeni bir ülke pazarına tanıtmaya çalıştığını, üstelik rakiplerin de benzer bir çaba içinde olduğunu düşünelim. Bu dosyaları bir çevirmene teslim edip 1 yıl ya da daha uzun süre beklemek rekabetçi piyasa koşullarında kabul edilemez. Günümüzde birçok BDÇ yazılımı, çeviri belleklerinin ve sözlükçelerin çevrim içi paylaşılmasına olanak tanıyarak, çok sayıda çevirmenin ortak çalışmasıyla tutarlı çeviri üretilmesine olanak tanıyor. Yukarıda açıkladığım bulutta çeviri teknolojisinde, bu işbirliği düzenini kurmak oldukça kolaylaştırılmış.
- Dosyalarınızı uzaktaki bir sunucuda saklayıp daha sonra kolayca üzerinde çalışmaya devam edebilme olanağı: Bazı BDÇ yazılımları dosyaların, kullanıcının bilgisayarı dışındaki, internet bağlantısıyla erişilebilen uzak bir konumda saklanabilmesine ve kullanılabilmesine olanak tanıyor.
- Otomatik ya da kısa yol tuşuyla arama motorlarında ya da çevrim içi sözlüklerde arama: Bu işlev iki şekilde karşımıza çıkıyor. Son zamanlarda kullanılmaya başlayan “daha teknolojik” yöntemde, bir cümle üzerinde çalışırken, bu cümledeki kavramlar hakkında arka planda otomatik olarak internet arama motorlarında arama yapılıyor. Bu aramaların sonuçlarına isterseniz ekranınızdaki bir pencereden, özel bir çaba harcamadan ulaşabiliyorsunuz. Diğer yöntemde ise belirli bir sözcük kümesini seçerek bir kısa yol tuşuna bastığınızda o küme hakkında internette arama yapılıyor. Buradaki fark, ikinci yöntemde sadece sizin istediğiniz kısmın aranması. Arama yapılacak arama motorlarını ve çevrim içi sözlükleri kendi isteğinize göre seçebiliyorsunuz.
- Ön izleme ve gerçek zamanlı ön izleme: Kelime işlem programına eklenerek doğrudan o programın içinden çalışan eski teknoloji BDÇ yazılımları, kimi kısıtlamaları nedeniyle artık neredeyse ortadan kalktı. Hâlâ direnenler olduğunu not etmeliyiz. Artık BDÇ yazılımları metinleri genellikle kaynak cümlelerin olduğu bir kısım ve yanında ya da altında çevirinin yazıldığı bir kısım şekline dönüştürdüğünden, dosyanın gerçek sayfa düzenini programın içinden görememek gibi bir sorun ortaya çıktı. Elbette belgenin aslı başka bir pencerede ya da ekranda açılarak çeviriyi yaparken bize kılavuzluk edebilir. Fakat BDÇ yazılımları bu sorunun üstesinden gelmiş durumda. Siz çalışırken açabileceğiniz bir ön izleme penceresinde belgeyi başka bir yazılıma gerek kalmadan açabilir ve izleyebilirsiniz. Bu işlev son zamanlarda o kadar ilerledi ki, siz çeviriyi yaparken belgenin penceredeki görüntüsü gerçek zamanlı olarak güncelleştiriliyor. Bu sayede kaynak metnin yerine hedef metin yerleştiğinde belgenin neye benzeyeceğini anında görme olanağına kavuşuyorsunuz.
- Belgelerin tümünde bul/değiştir yapabilme özelliği: Çok sayıda dosyası olan çalışmalarda bir sözcüğün bulunup değiştirilmesi gerektiğinde bunu dosyalarda teker teker arayarak yapmanın ne kadar zaman alacağını düşünmek pek zor değil. Çok sayıda dosyayı bir paket olarak içine aktardığınız BDÇ yazılımı, çok büyük olasılıkla, sözcük öbeği bulma ve değiştirme işini tüm dosyalarda toplu olarak kolaylıkla yapmanıza izin verecek işlevi içeriyor.
- Makine çevirisi ve çok büyük çeviri belleği ile çeviri desteği: BDÇ yazılımlarının makine çevirisi yapmakla karıştırılmaması gerektiğini yukarıda belirtmiştik. Ancak makine çevirisi bir işlev olarak BDÇ yazılımlarına eklenebilir ve isteğe bağlı olarak kullanılabilir. Son yıllarda büyük bir hızla ilerleyen makine çevirisi teknolojisi, gitgide daha az hatalı sonuçlar üretmeye devam ediyor. Bu da çevirmenin işini kolaylaştırabiliyor. Makine çevirisinin BDÇ yazılımlarında kullanılması, cümlenin bir makine çevirisi motoruna iletilerek döndürülen sonucun bir pencerede çevirmene gösterilmesi şeklinde oluyor. Bunun yanında bir de çok büyük çeviri belleği özelliği var. Bu özellikte, çalıştığınız dil çiftinde çalışan yüzlerce, binlerce çevirmenin daha önce yaptığı çevirilerin kaydedildiği ortak bir veri tabanı söz konusu. Bu özelliği kullanmayı seçerseniz, özellikle çok spesifik olmayan konularda çeviriniz oldukça kolaylaşabilir. Çok spesifik konularda ise, cümlenize yakın bir eşleşme bulursanız daha önce aklınıza gelmeyen bir seçeneği görme ve kullanma avantajına sahip olabilirsiniz.
- Çok büyük dosyaları kolayca bölebilme olanağı: Çok büyük dosyalarla uğraşmanın kendine özgü zorluklarını hepimiz yaşamışızdır. Bu dosyalar BDÇ yazılımına aktarılıp çift dilli dosya biçimine dönüştürüldükten sonra yine bu yazılım tarafından daha küçük parçalara ayrılarak daha sonra birleştirilmesi mümkündür. Böylece dosyanın yönetilmesi daha kolay olacağı gibi, diğer parçaları ekip çalışması için takım arkadaşlarınıza göndermeniz de kolaylaşır.
- Çok dosyalı çalışmalarda karışıklığı ortadan kaldırması: Internet siteleri gibi yüzlerce dosya içerebilen çalışmalarda, dizin ağacını olduğu gibi BDÇ yazılımına aktarıp, daha sonra yine bu ağaç yapısı bozulmadan programdan dışarı aktarmak mümkündür. Böylece çevirmen, hangi dosyanın nerede olduğunu düşünmeye gerek kalmadan işine odaklanır. Ayrıca dosya listesinin bulunduğu ekranda genellikle bir ilerleme göstergesi bulunur. Bu göstergeden birer birer hangi dosyanın ne kadarının tamamlandığını ve genelde tüm çalışmanın ilerleme durumunu izlemek çok kolaydır. Gösterge işlevi çevirmenler için olduğu kadar proje yöneticileri için de çok yararlı bir özelliktir.
- Analiz: Çok sayıda dosyanın kelime ve karakter sayımının ve bunların ne kadarının hangi oranda çeviri belleğiyle eşleştiğinin, ne kadar tekrar içerdiğinin vb. analizi için BDÇ yazılımlarından başka seçenek yoktur denebilir. Bu analizden elde ettiğimiz sonuçlar iş yükümüzü tahmin etmemize ve iş programımızı buna göre ayarlamamıza yardımcı olur.
- Proje yöneticilerinin yönetim görevini kolaylaştırması: Yaklaşık 250 dosyadan oluşan bir internet sitesinin 60 dile çevrileceğini ve bu çalışmada 200 çevirmen, 70 denetmen ve düzeltmen çalışacağını düşünelim. Karşımıza yaklaşık 15 bin adet dosya ve bunları paylaştıracağımız, dolaştıracağımız ve toplayacağımız 270 kişi gibi korkunç bir yük çıkıyor. Böyle bir çalışmayı pürüzsüz olarak kotarabilmek için BDÇ yazılımlarının proje yönetim özelliklerinden faydalanmanın gerekliliği açıkça görülüyor.
- Çevirinin BDÇ yazılımına sahip olmayan kimselere inceleme amacıyla gönderilebilmesi: Bu işlev, bir dosyanın çevirisinin tamamlanmasından sonra, dosyayı kaynak metinden ve hedef metinden oluşan tablo şeklinde bir metin dosyası olarak dışa aktarır. Bir tarafta kaynak metni diğer tarafta da çeviriyi görebilen alıcı elinde BDÇ yazılımı olmasa da çevirileri inceleme ve düzeltme olanağına sahip olur. Bu işlev özellikle, müşteriniz çeviri sektöründen olmayıp son kullanıcıysa, çeviriyi gözden geçirebilmesi için büyük kolaylık sağlar. İncelenmiş ve düzeltilmiş dosyayı daha sonra alıp tekrar içe aktarırsınız ve çeviri buna göre otomatik olarak son şeklini alır. Artık sıra üretilen dosyayı olması gereken dosya biçiminde dışa aktarmaya ve işinizi tamamlamaya gelmiştir.
- Denetim, düzeltme, onay özellikleri: Bazı BDÇ yazılımları, dosyayı açan kişinin görevine göre ayrım yapma özelliğine sahiptir. Çevirmen dosyayı çeviri yapmak üzere açar ve işini bitirdikten sonra bu dosyanın denetmen ve düzeltmen tarafından gözden geçirilmesi gerekir. Denetmen ve düzeltmen işini tamamladıktan sonra ayrıca bir onay süreci de gerekli olabilir. Dosyayı tekrar gözden geçirip çeviriye onay verecek kişi de dosyayı farklı bir yetkiyle açacaktır. Bu ayrımın yapılması, hangi değişikliği kimin yaptığını takip edebilmek açısından önemlidir.
- Eklentiler: Açık mimari anlayışıyla hazırlanmış yazılımlarda, ister yazılımın üreticisi bünyesinde çalışan, ister dışarıdan programcılar, çalışmayı kolaylaştıran eklentiler kodlama olanağına sahiptir. Bu eklentiler, ihtiyaca göre çok çeşitli olabilir. Örneğin, yazılıma üretici tarafından tanıtılmamış bir dosya tipini tanıtmak için bir eklenti kodlanabileceği gibi, özel bir terim bankasında otomatik olarak terim araması yapan ya da farklı gereksinimlere göre kalite kontrolü yapan eklentiler kodlanabilir. Bu eklentiler geliştirildikten sonra ücretli ya da ücretsiz olarak diğer kullanıcıların kullanımlarına açılabiliyor ve birçok çevirmenin işini olağanüstü ölçüde kolaylaştırabiliyor.
Bu verdiğim listedeki her özelliğin tüm BDÇ yazılımlarında bulunmadığını özellikle belirtmek gerekiyor. Hangi özelliğin sizin işinizi kolaylaştıracağını ve üretkenliğinizi artıracağını düşünüyorsanız, seçiminizi ona göre yapmalısınız. Bedelsiz olanları istediğiniz gibi kullanıp deneyebilirsiniz. Bedelli olanları deneyebilmeniz için ise, üreticiler en az bir aylık deneme sürümlerini ücretsiz olarak sağlıyorlar.
Son olarak en önemli noktalardan biri olan maliyet konusuna değinmek istiyorum. Çoğu meslektaş fiyatından ötürü bu yazılımları almaktan geri durabiliyor. Oysa üretkenliğinizin artacağını hesaba kattığınızda bu yazılımların fiyatlarının, salt fiyat olarak bakıldığında göründüğü gibi yüksek gelmeyeceğini söyleyebilirim. Bilgisayarda üretim yazılımları yalnız çeviri sektöründe değil, tüm sektörlerde diğer yazılımlara göre daha yüksek fiyatlıdır. Bu durum son derece normaldir. Ayrıca, bazı BDÇ yazılımları tamamen ücretsiz olarak sunuluyor. Bulutta çalışan yazılımlar aylık abonelik sistemiyle kullanılabiliyor ve bunlar çok uygun fiyatlarla çevirmene sunuluyor. Birçok yazılım ise kısıtlanmış özelliklere sahip sürümlerinin tamamen ücretsiz kullanılmasına izin veriyor. Daha fazla özellik barındıran sürümlere geçmenizi gerektiren bir iş akışınız olursa, gereken bedeli memnuniyetle ödeyip satın alacağınıza hiç şüphe yok. Öğrenci arkadaşlarımızı da unutmayalım. Neredeyse tüm üreticiler öğrenciler için, tam işlevsel sürümleri piyasa fiyatlarının yarısından daha düşük fiyatlarla sunuyorlar. Tüm meslektaşlara saygı ve sevgilerimi gönderiyorum.
Yazar Hakkında
Selçuk Dilşen
İTÜ Makine Mühendisliği mezunudur. 2006 yılından beri çeviri sektöründedir. Öğrenimine ve mesleki deneyimine uygun olarak teknik çeviri alanında uzmanlaşmıştır ve bilgisayar destekli çeviri teknolojisi özel ilgi alanıdır.
